Morrining seshanba darslari Muallif: Mich Elbom

Bitiruv oqshomi 
Morri shanba kuni tongda olamdan oʻtdi. 
Barcha  yaqin  qarindoshlari  uning  yonida  edi.  Rob  Tokiodan  uchib  keldi 
–  otasini  soʻnggi 
manzilga kuzatish uchun, Jon va, albatta, Sharlotta ham Morri bilan birga edi. Sharlottaning 
jiyani 
–  “norasmiy  dafn  marosimi”da  oʻqib  bergan  sheʼrida  Morrini  navqiron  sekvoyyaga 
mengzab, uni toʻqinlantirib yuborgan Marsha ham oʻsha yerda edi. Ular tunlari navbatma-
navbat  Morrining  yonida  oʻtirib  chiqardi.  Soʻnggi  uchrashuvimizdan  ikki  kun  oʻtib,  Morri 
komaga tushib qoldi; shifokor uning istalgan payt joni uzilishi mumkinligini aytdi. Biroq u hech 
ketolmadi, tuni bilan oʻlim bilan kurashib chiqdi. 
Va nihoyat, toʻrtinchi noyabr kuni – yaqinlari birinchi marta uni yolgʻiz qoldirib, bir finjon qahva 
uchun oshxonaga chiqishganida, u nafas olishdan toʻxtadi. 
Morri bu dunyoni tark etdi. 

---

 
99 
 
Oʻylashimcha, Morri atay shu tarzda jon berdi. U boshqalarni qoʻrqitib yuborishni xohlamadi. 
Kimdir uning joni uzishiliga guvoh boʻlib, bir umr shu lahza taʼqibi ostida yashashini istamadi. 
Xuddi  uning  oʻzini  onasining  vafoti  haqida  telegramma  yoki  otasining  jasadini  shahar 
morgida koʻrganidagi dahshat bir umr taʼqib qilganidek. 
Menimcha,  u  oʻz  yotogʻida  yotganini,  kitoblari,  qaydlari  va  kichik  hibiskus  butasi  uning 
yonginasida ekanini his qilib turgan. U bu dunyoni xotirjam tark etishni xohlagandi 
– xuddi 
shunday boʻldi. 
Dafn marosimi tongida shamol esib turar, havo nam edi. Oʻt-oʻlanlar hoʻl, osmon qaymoqrang 
tusda  edi.  Biz  tepalikdagi  yangi  qazilgan  qabr  yonida  turardik,  hovuz  suvining  qirgʻoqqa 
urilayotgani eshitilib turar, oʻrdaklar qanotlarini qoqib suzib yurardi. 
Yuzlab  kishilar  marosimda  ishtirok  etishni  xohlagan  boʻlsa-da,  Sharlotta  marosim  ixcham 
oʻtishini xohladi: faqat bir necha yaqin doʻstlari va qarindoshlari keldi. Ravvin Akselrod bir 
nechta  sheʼr  oʻqidi.  Bolaligida  poliomiyelit  bilan  ogʻrigani  tufayli  hali  ham  oqsoqlanib 
yuradigan Morrining ukasi Devid, anʼanaga koʻra, belkurakda qabrga tuproq tashladi. 
Morrining kuli qabrga joylashtirilgach, yon-
atrofni koʻzdan kechirdim. Morri haq edi – ajoyib 
joy. Daraxtlar, oʻt-oʻlanlar va qiya tepalik. 
“Sen gapirasan, men esa eshitaman”, – degandi u oʻshanda. 
Morri  aytganidek,  u  bilan  xayolan  su
hbatlashib  koʻrdim.  Bu  xayoliy  suhbat  rostdan  ham 
tabiiydek tuyuldi. Beixtiyor bilagimga qarab, qoʻl soatimga koʻzim tushdi va buning sababini 
angladim: kun seshanba edi. 
“Tark etar onda ham kuyladi otam, 
Xonish kurtaklarga hadya etdi jon. 
(Bilardik bahor ham aylashin xirom 
Otamning qoʻshigʻin eshitgan hamon)...” 
Dafn marosimida Morrining oʻgʻli Rob tomonidan oʻqilgan sheʼr, muallifi – E. E. Kammings. 
 
Xotima 
Baʼzan  oʻtmishga  boqib,  keksa  professorimni  qayta  uchratishimdan  oldingi  “men”imni  – 
tamomila oʻzgacha insonni koʻz oldimga keltiraman. Oʻsha inson bilan suhbat qurgim keladi. 
Unga nimalarni qidirish va qaysi xatolardan qochish kerakligini aytgim keladi. Unga qarata, 
“Bagʻrikeng  boʻl,  jamiyat  tomonidan  targʻib  qilinadigan  qadriyatlar  vasvasasiga  uchma, 
yaqinlaring soʻzlayotganida, goʻyoki ular bilan soʻnggi marta suhbatlashayotgandek diqqat 
bilan tingla”, degim keladi. 

---

 
100 
 
Eng  muhimi,  men  unga  samolyotga  oʻtirib,  Massachusets  shtatidagi  Gʻarbiy  Nyuton 
shaharchasida  yashayotgan  nuroniyni  ertaroq 
–  u  xastalanib  raqsga  tushish  qobiliyatini 
yoʻqotmasidan oldin borib koʻrishi kerakligini aytgim keladi. 
Bilaman, bu qoʻlimdan kelmaydi. Hech birimiz oʻtgan ishlarni oʻzgartira olmaymiz, allaqachon 
tasmaga  muhrlangan  hayotimizni  ham  qayta  yashash  imkonsiz.  Ammo  Professor  Morri 
Shvarts  menga  bergan  eng  muhim  saboq  bu 
–  hayotda  “endi  juda  kech”  degan 
tushunchaning mavjud emasligi. U soʻnggi nafasigacha oʻzini tarbiyalashda davom etdi. 
Morri
ning oʻlimidan koʻp oʻtmay, Ispaniyadagi ukam bilan suhbatlashishga muvaffaq boʻldim. 
Uzoq gaplashdik. Uning maʼlum masofa saqlash istagini hurmat qilishimni, men bor-yoʻgʻi 
oʻtmish  xotiralari  bilan  yashash  oʻrniga,  aynan  hozir  xabarlashib  turishni  va  u  imkon 
berganicha munosabatlarimizni tiklashni xohlashimni aytdim. 
– Sen mening yakka-yu yolgʻiz ukamsan, – dedim men. – Seni yoʻqotishni xohlamayman. 
Seni yaxshi koʻraman. 
Shu paytgacha unga bunday gaplarni hech aytmagandim. 
Bir  necha  kun oʻtib,  faks  orqali  xabar  oldim.  Xabar matni  bosh  harflar  bilan  yozilib,  tinish 
belgilari pala-