Morrining seshanba darslari Muallif: Mich Elbom

Oʻn toʻrtinchi seshanba: xayrlashamiz 
Havo sovuq va nam edi. Zinapoyalardan Morrining uyiga koʻtarilayotib, avvalgi tashriflarimda 
ilgʻamagan mayda-chuydalarga ham eʼtibor berayotganimni sezdim. Tepalik shakli. Uyning 
tosh  urilgan  devorlari.  Pastak,  hamisha  yashil  butalardan  iborat  yoʻlak  chetidagi 

---

 
95 
 
devordaraxtlar.  Men  shoshmasdan,  oyogʻim  ostida  tekislanib  qolayotgan  hoʻl  xazonlarni 
bosib, sekin yurib borardim. 
Bir kun oldi
n Sharlotta qoʻngʻiroq qilib, Morrining ahvoli ogʻirlashganini aytgandi. Bu bilan u 
“soʻnggi kunlar yetib keldi” demoqchi edi. Morri hamma uchrashuvlarini bekor qilib, juda koʻp 
vaqtini uyquda oʻtkazayotgandi: bu hecham Morriga oʻxshamasdi. U hech qachon uxlashga 
ishtiyoqmand boʻlmagan, ayniqsa, gaplashish uchun tayyor suhbatdoshlar boʻlganda. 
– U sizni kelsin deyapti, — dedi Sharlotta. – Lekin, Mich… 
– Labbay? 
– U juda darmonsizlanib qolgan. 
Kirish eshigiga olib chiquvchi zinapoyalar. Eshikning oynali qismi. Men bu narsalarni sekin, 
kuzatuvchan  nigoh  bilan  xotiramga  singdirib  borardim,  goʻyoki  ularni  ilk  marta 
koʻrayotgandek. Yelkamga osilgan sumkadagi magnitofonni paypaslab koʻraman, keyin esa 
tasmalarni ham olganimga ishonch hosil qilish maqsadida sumkani
ng ichini ochib koʻraman. 
Nega bunday qildim 
– bilmayman. Tasmalarni doim yonimda olib yuraman-ku. 
Eshikni  Konni  ochdi.  Tabiatan  xushchaqchaq  Konni  bugun  gʻamgin  koʻrinardi.  Deyarli 
shivirlab salomlashdi. 
– Uning ahvoli qanday? — soʻradim men. 
– Unchalik yaxshimas, — deya labini tishladi u. – Bu haqida oʻylashni ham xohlamayman. 
Shunday yaxshi odam, a? 
– Bilaman. 
– Kulfat-ku bu! 
Sharlotta koridordan chiqib kelib, meni quchoqladi. Soat ertalabki 10 boʻlayotgan boʻlsa-da, 
Morri hali uygʻonmabdi. Oshxonaga oʻtdik. Stol ustida qatorlashib turgan oq telpakli jigarrang 
plastik askarchalar 
– dori idishchalarini koʻrib, unga oshxonani yigʻishtirishga koʻmaklashdim. 
Keksa professorim nafas olishni yengillashtirish uchun morfiy qabul qilardi. 
Oʻzim bilan olib kelgan oziq-ovqatlarni muzlatgichga joyladim:  shoʻrva,  sabzavotli pishiriq, 
tuna  salati.  Yana  ovqat  koʻtarib  kelganim uchun  Sharlottadan  uzr  soʻradim.  Morri  bu  kabi 
yeguliklarni chaynolmay qolganiga ancha boʻlganini ikkalamiz ham bilardik, ammo bozorlik 
qilib  kelish  odat  tusiga  kirib  qolgandi-
da.  Baʼzan  kimingnidir  yoʻqotayotganingda,  mayda-
chuyda odatlarga ham choʻkayotgan odam xasga yopishganidek amal qilarkansan. 
Morri va Ted Koppelning ilk suhbati tasvirga olingan mehmonxonada kutib oʻtirdim. Stolda 
yotgan gazetani oʻqiy boshladim. Minnesotada ikki bolakay otasining qurollari bilan oʻynay 

---

 
96 
 
turib,  bir-
birini  otib  qoʻyibdi.  Los-Anjeles  koʻchalaridan  biridagi  axlat  qutisidan  chaqaloq 
topilibdi. 
Gazetani  joyiga  qoʻyib,  boʻm-boʻsh  kaminga  tikildim.  Poyabzalim bilan  parket  polni  ohista 
depsiy boshladim. Va nihoyat, eshik ochilib-yopilgani, keyin esa Sharlottaning men tomon 
kelayotgan qadam tovushlari qulogʻimga chalindi. 
– Boʻldi, — dedi u mayin ovozda. – U seni koʻrishga tayyor. 
Men  oʻrnimdan  qoʻzgʻalib,  odatiy  joyimizga  tomon  yurarkanman,  koridor  oxirida,  yigʻma 
kursida oyoqlarini chalishtirib oʻtirgancha kitob oʻqiyotgan begona ayolga koʻzim tushdi. U 
oʻlim toʻshagida yotgan bemorlar kasalxonasidan kelgan hamshira boʻlib, Morridan yigirma 
toʻrt soat boxabar boʻlib turuvchi navbatchi jamoa aʼzosi edi. 
Morrining kabinetida hech kim yoʻq edi. Bundan bir oz gangib  qoldim.  Keyin  ikkilanibgina 
yotoqxonaga qayrildim, ha, mana u, yotoqda choyshablarga oʻranib yotibdi. Men uni bu holda 
oldin  faqat  bir  marta  koʻrgandim:  u  uqalash  muolajasini  olayotganida.  Yana  uning 
“Yotogʻingdan turmabsan, demakki, sen – murdasan” degan hikmatli soʻzlari miyamda aks-
sado berdi. 
Yuzimda zoʻraki tabassum bilan xonaga kirdim. U tepasiga sariq rangli tungi koʻylak kiyib 
olgan, koʻkragidan pastki qismiga esa koʻrpa yopib qoʻyilgandi. Uning koʻrpa ostidagi tanasi 
shu  qadar  ozib-
toʻzib  ketgandiki,  menga  bir  nafas  u  yerda  nimadir  yetishmayotgandek 
tuyuldi. Uning kichrayib ketgan jussasi yosh bolanikidek kelardi. 
Morrining ogʻzi ochiq, yuzi terisi oqarib, yonoq suyaklariga yopishib turardi. Nigohi menga 
tushib, gapirishga urindi, ammo boʻgʻzidan faqat xirillagan tovush eshitildi. 
– Mana, qayerda ekansiz! — dedim men boʻm-boʻsh ichimda qolgan bor kuchimni toʻplab. 
U  nafas  chiqardi,  koʻzlarini  yumdi,  keyin  esa  jilmaydi.  Shu  jilmayish  ham  uni  holdan 
toydirayotgandek edi. 
– Qadrdon… doʻstim, — dedi u va nihoyat. 
– Ha, doʻstingizman, — dedim men. 
– Bugun ahvolim… uncha yaxshimas. 
– Ertaga oʻzingizga kelib qolasiz. 
U  qiyinchilik  bilan  yana  nafas  chiqa
rdi va zoʻrgʻa  bosh irgʻatdi. Choyshab tagidan nimadir 
qilishga qattiq urinayotgani koʻrib, qoʻlini chiqarmoqchiligini angladim. 
– Qoʻlimdan tut, — dedi u. 

---

 
97 
 
Koʻrpani tortib, uning barmoqlarini mahkam ushladim. Ular qoʻllarim orasida yoʻq boʻlib ketdi. 
U tomonga engashdim, yuzim yuziga tegay deb turardi. Birinchi marta uni soqoli olinmagan 
holda koʻrishim edi. Endi oʻsib kelayotgan oppoq moʻylari Morrining yuzida shu qadar begona 
tuyulardiki, xuddi birov uning yonoqlari va iyagiga bir tekis qilib tuz sepib chiqqandek edi. Jon 
hamma aʼzolarini tark etayotgan bir paytda yangi hayot boshlashga quvvatni qayerdan oldi 
ekan bu soqol? 
– Morri, — chaqirdim men. 
– Murabbiy, — meni toʻgʻriladi u. 
– Murabbiy, — dedim men. 
Vujudimni  titroq  bosdi.  U  toʻxtab-toʻxtab  gapirdi:  nafas  olishi  –  havo,  chiqarishi  –  soʻzlar. 
Ingichka, titroq ovozda soʻzlardi. Undan malhamlarning hidi kelardi. 
– Sen… yaxshi odamsan. 
– Yaxshi odam. 
–  Mana  bu  yerimdan,  —  dedi  u  shivirlab,  qoʻlimni  yuragi  tomonga  olib  borarkan.  –  joy 
olgansan. 
Boʻgʻzimga nimadir tiqildi. 
– Murabbiy? 
– A-a? 
– Men qanday xayrlashishni bilmayman. 
U hali ham koʻksida turgan qoʻlimni ohistagina urib qoʻydi. 
– Mana… shunday… xayrlashamiz. 
Morri ohistagina nafas olar, men uning koʻkrak qafasi koʻtarilib-tushishini his qilib turardim. U 
koʻzimga tik qarab: 
– Seni… yaxshi koʻraman, — dedi xirildoq ovozda. 
– Men ham sizni yaxshi koʻraman, murabbiy. 
– Yaxshi koʻrishingni bilaman… Yana boshqa… bir narsani ham bilaman. 
– Yana nimani bilasiz? 
– Har doim… yaxshi koʻrganingni... 

---

 
98 
 
Uning  koʻzlari  qisildi,  keyin  esa  u  yigʻlay  boshladi.  Yuzi  xuddi  hali  qanday  yigʻlashni 
bilmaydigan chaqaloqnikidek bujmaydi. Men bir necha daqiqa uni bagʻrimga bosib turdim. 
Osilib qolgan terisini, sochlarini siladim. Kaftlarimni uning yuziga bosdim, qurigan eti ostida 
yonoq suyaklari yaqqol sezilib turardi. Doritomizgʻichdan siqib chiqarilayotgan tomchilardek 
mayda koʻz yoshlaridan kaftim namlandi. 
Nafas olishi bir maromga tushgach, tomogʻimni bir qirib oldim-da, uning holdan toyganini, 
shu sababli keyingi seshanba kelishimni va ungacha ahvoli bir oz yaxshilanib qolishiga umid 
qilishimni aytdim. 
– Rahmat, – dedi Morri va kulishga urinib, yengil pixillab qoʻydi. Bari bir kulgisi ham gʻamgin 
chiqdi. 
Kelganimdan beri yopiqligicha turgan, magnitofon solingan 
sumkamni qoʻlimga oldim. Buni 
nega olib keldim oʻzi? Undan foydalanmasligimizni bilgandim-ku. Morri tomonga egilib, uni 
oʻpib qoʻydim. Zora unga bir lahza boʻlsa-da zavq bagʻishlasa, degan umidda yuzimni uning 
yuziga odatdagidan uzoqroq bosib turdim. 
– Boʻpti, unda, – dedim qaddimni rostlar ekanman. 
Namlangan  koʻzlarimdan  yosh  chiqmasligi  uchun  kiprik  qoqqanimni  koʻrib,  uning  lablari 
siqildi  va  hayratdan  qoshlari  koʻtarildi.  Oʻsha  lahzada  keksa  professorim  oʻz  gʻalabasidan 
mamnun edi, deb oʻylagim keladi: va nihoyat, u meni yigʻlashga majbur qilgandi. 
– Boʻpti, – shivirladi u.