Morfologiya

So’zlarning grammatik ma’nolari va ularni ifodalovchi grammatik shakllarni o’rganuvchi tilshunoslik bo’limi Morfologiya deyiladi. Morfologiya yunoncha so’zdan olingan bo’lib morphe “shakl” logos “so’z” , “ta’limot ” so’zlaridan olingan bo’lib so’z shakllari haqidagi ta’limot demakdir.

So’z tarkibi asos va qo’shimchalardan iborat.
Masalan: O’quvchilarmiz , ishchilarning
So’zning asosiy ma’nosini ifodalab mustaqil qo’llana oladigan qismi asos deyiladi.
Mustaqil qo’llana olmaydigan , asosga qo’shilib unga yangi yoki qo’shimcha ma’no yuklaydigan shuningdek so’zlarni bir-biriga bog’lashga hizmat qiladigan qismiga qo’shimcha deyiladi
Qo’shimchalar vazifasiga ko’ra ikki turli bo’ladi

1. 
   So’z yasovchi qo’shimchalar
   
2. 
   Lug’aviy shakl yasovch qo’shimchalar
   
3. 
   Sintaktik shakl yasovchi qo’shimchalar
   

Asosga qo’shilib unga yangi ma’no hosil qiluvchi qo’shimchalar so’z yasovchi qo’shimchalar deyiladi.
Tarkibi asos va qo’shimchalarga bo’linmaydigan so’zlarga tub so’zlar deyiladi.Masalan: tosh , temir , oy…
Asosga so’z yasovchi qo’shimchalar qo’shilishi orqali hosil qilingan yangi asos sodda yasama so’zlar deyiladi.Masalan :toshloq , temirchi , serquyosh… Bir umumiy asosga ega bo’lgan so’zlarga asosdosh so’zlar deyiladi. So’zning shakl yasovchi qo’shimchalarsiz qismi asos deyiladi.
Asosga qo’shilib , uning ma’nosiga qo’shimcha ma’no yuklash yoki o’zi qo’shilayotgan so’zni boshqa so’zga bog’ lash vazifasini bajaruvchi qo’shimchalarga shakl yasovchi qo’shimchalar deyiladi. Shakl yasovchi qo’shimchalar vazifasiga ko’ra ikki turli bo’ladi.

1. 
   Lug’aviy shakl yasovchi so’zlar
   
2. 
   Sintaktik shakl yasovchi so’zlar
   

Asosga qo’shilib , uning ma’nosiga qo’shimcha ma’no yuklovchi qo’shimchalar lug’aviy shakl yasovchi qo’shimchalar deyiladi. Shakl yasovchi qo’shimchalar –lar, -cha , -roq , -xon , -jon , -oy… kabi qo’shimchalar qo’shilishi orqali hosil bo’ladi. O’zi qo’shilayotgan so’zni boshqasiga bog’lash vazifasini bajaruvchi qo’shimchalar sintaktik shakl yasovchi qo’shimchar deyiladi. . sintaktik shakl yasovchi qo’shimchalar egalik , kelishik , shaxs-son… kabi qo’shimchalar qo’shilishi orqali hosil bo’ladi.
So’zning ma’noli qisimlar ma’lum tartibga ega. Ularning joylashuvi quydagicha bo’ladi: Asos+so’z yasovchi+lug’aviy shakl yasovchi+sintaktik shakl yasovchi. Uni quydagi chizmada ifodalaymiz:
Masalan: Olmalarni , kitobchining