Monopoliyaga qarshi qonunchilik va uni qo`llashning O`zbekistondagi o`ziga hos xususiyatlari

(O`zR JK 183-moddasi)

1992 yil 2 iyulda qabul qilingan O`zR «Monopoliya faoliyatini cheklash to`g`risida»gi Qonuni xo`jalik yurituvchi subyektlarning bozorda raqobatlashishi bog`liq bo`lgan munosabatlarni tartibga soladi, monopoliya faoliyati, ya`ni monopoliyaga qarshi qonunga zid bo`lgan faoliyatning oldini olish va uni bartaraf qilishning huquqiy asoslarini belgilaydi.

Jinoyatning obyekti xo`jalik yurituvchi subyektlarning tovar bozorida faoliyat ko`rsatishi bo`yicha belgilangan tartib, iste`molchilar va jamiyatning qonuniy manfaatlaridir.
Obyektiv tomondan JK 183-modda 1-qismida nazarda tutilgan harakatlar monopoliyaga qarshi faoliyat olib borish vakolati berilgan organga axborot bermaslikdan yoki bila turib haqiqatga to`g`ri kelmaydigan ma`lumotlarni taqdim qilishdan iborat.
JK 183-moddasi 1-qismida nazarda tutilgan jinoyat monopoliyaga qarshi faoliyat olib borish vakolati berilgan organga axborot taqdim etish uchun belgilangan muddat o`tgan yoxud bu organlarga bila turib haqiqatga to`g`ri kelmaydigan axborot taqdim etilgan paytdan e`tiboran tamom bo`lgan deb hisoblanadi.
Shaxsni JK 183-moddasining 1-qismi bilan javobgar qilish uchun u xuddi shunday qilmishni sodir etganligi uchun ma`muriy javobgarlikka tortilgan bo`lishi lozim.
JK 183-moddasi 2-qismining obyektiv tomoni monopoliyaga qarshi faoliyat olib borish vakolati berilgan organning qonunbuzarlikni to`xtatish, dastlabki holatni tiklash, shartnomalarni bekor qilish yoki o`zgartirish haqidagi talablarini yoxud boshqa qonuniy ko`rsatmalarini bajarishdan bo`yin tovlash yoki ularni o`z vaqtida bajarmaslikda ifodalanadi.
O`zR «Monopoliya faoliyatini cheklash to`g`risida»gi Qonuniga muvofiq, bozorda katta mavqega ega bo`lgan xo`jalik yurituvchi subyekt­larga bozorda mahsulot taqchilligini keltirib chiqarish yoki saqlab turish maqsadida tovarlar ishlab chiqarishni kamaytirish yoxud to`xtatib qo`yish, shuningdek, ularni muomaladan olish; mo`may foyda olish maqsadida bozorda haddan tashqari baland narx belgilash yoki sun`iy ravishda ushlab turish, narxlarni asossiz ravishda pasaytirish, davlat tomonidan boshqarib turiladigan narx-navoni boshqa yo`sinda uzish; o`zaro shartnoma tuzayotgan tomonlarga ularni boshqa xo`jalik yurituvchi subyektlarning zimmasiga teng bo`lmagan ahvolga solib qo`yadigan shartlarni yuklash; xo`jalik yurituvchi subyektlarga o`zgacha to`siqlarni vujudga keltirish hamda monopolistik faoliyat va g`irrom raqobatni boshqacha cheklash hamda taqiqlash kabi harakatlarni sodir etish man qilinadi.
JK 183-moddasi 2-qismida nazarda tutilgan jinoyat ushbu qism­ning dispozitsiyasida nazarda tutilgan harakatlardan bittasi sodir etilgan paytdan e`tiboran tamom bo`lgan, deb hisoblanadi.
JK 183-moddasi 2-qismi ham ma`muriy preyuditsiyaga ega.
Subyektiv tomondan jinoyat qasddan sodir etiladi. Uning motiv va maqsadi jinoyatni kvalifikatsiya qilishda ahamiyatga ega bo`lmaydi.
Jinoyatning subyekti 16 yoshga to`lgan aqli raso shaxsdir, u yakka tartibdagi tadbirkor, tashkilotlar yoki ular birlashmalarining rahbarlari va boshqa xo`jalik yurituvchi subyektlar bo`lishi mumkin.

1

2^ O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi.-. – Т.: O‘zbekiston, 2012. 11-b. 3-bo’lim, 53 Modda.