Monologik nutqini shakllantirishning nazariy asoslari Reja

Monologik nutqini shakllantirishning nazariy asoslari
Reja:

1. 
   Monologik nutqni shakllantirishning nazariy asoslari.
   
2. 
   Monologik nutqni shakllantirish usullari.
   
3. 
   Bolalarni monologik nutqni o‘rgatish ishining mazmuni va vazifalari
   
4. 
   Monologik nutqni rivojlantirishga doir mashg’ulotlar
   

Моnologik nutq bir kishining boshqalarga qaratilgan nutqi hisoblanadi va hikoya qilish, xabar berish, o‘qigani yoki eshitganini qayta so‘zllab berish, o‘zi savol berib, o‘zi javob berish shaklida namoyon bo‘ladi. Bolalarga keng yoyilgan fikr tuzishni o‘qitishda tarbiyachi ularda matn tuzilmasi (boshi, o‘rtasi, ohiri) haqidagi eng oddiy bilimlarni, gap bilan fikrning tarkibiy qismlari o‘rtasidagi aloqalar haqidagi tasavvurni shakllantirishi zarur. Aynan ushbu ko‘rsatkich (gaplar o‘rtasidagi aloqa vositasi) nutqiy fikrning ravonligini shakllantirishning muhim shartlaridan biri sifatida ishtirok etadi. Har qanday tugallangan fikrda iboralarni bog‘lashning keng tarqalgan variantlari mavjud bo‘ladi. Gaplarni bog‘lashning eng keng tarqalgan usuli– bu zanjirli aloqadir. Olmosh, leksik takrorlash, sinonimik jihatdan o‘rin almashish mazkur aloqaning asosiy vositalari hisoblanadi. Zanjirli aloqa nutqni yanada moslashuvchan va rang-barang qiladi, chunki bola bu usulni egallar ekan, bir so‘zni qayta takrorlashdan qochadi. Pedagog bolalarga gaplarni parallel ravishda bog‘lashni o‘rgatishi zarur, bunda gaplar bir-biriga ulanmaydi, balki taqqoslanadi yoki hatto qarama-qarshi qo‘yiladi (Kuchli shamol esardi. Quyon iniga yashirinib oldi).
Maktabgacha katta yoshdagi bolalarga ravon matnlar tuzishni o‘rgatishda ularda mavzuni va aytilgan so‘zning asosiy fikrini ochib berish, matnga sarlavha qo‘yish qobiliyatini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish zarur.
Ravon fikrni tashkil etishda intonatsiya katta rol o‘ynaydi, shuning uchun ayrim gaplar intonatsiyasidan to‘g‘ri foydalanish ko‘nikmasini shakllantirish, umuman, matnning tarkibiy birligi va mazmunan tugallanganligini qayd etishga yordam beradi. Kattalar bilan bolalarning birgalikdagi so‘z ijodkorligi monologik nutqni rivojlantirishning asosiy sharti hisoblanadi. Endigina besh yoshga to‘lgan bolalar tanish ertaklarni hikoya qilib berish, voqealar to‘qish, shaxsiy tajribasidan so‘zlab berishga qiziqishni namoyon qiladilar. Katta yoshli kishi yo‘naltiruvchi va aniqlashtiruvchi savollarni berish, o‘yin vaziyatlarini yaratish orqali bola tashabbusini qo‘llab-quvvatlashi darkor. Pedagogning sekingina hikoya mazmunini, rejasini, voqealarning ehtimoliy rivojini, so‘z shaklini aytib qo‘yishi birgalikdagi so‘z ijodkorligida muhim ahamiyatga egadir.
2. Monologik nutqni shakllantirish usullari. Bolalarda grammatik tizimni – sintaksis, morfologiya, so‘z hosil qilishni shakllantirish o‘zining alohida xususiyatlariga ega bo‘lib, ularni rivojlantirish uchun pedagog turli vositalarni qo‘llashi darkor. Morfologiya va so‘z hosil qilishni o‘zlashtirish uchun rag‘batlantiruvchi til o‘yinlari; sintaksisni rivojlantirish uchun esa, keng fikr bildirish uchun motivatsiyani yaratish muhim. Ma’lumki, bolalar o‘z iqtidoriga qarab turlicha darajada rivojlanadi va o‘z navbatida pedagogning rahbarligi ham bosqichli xususiyatga ega bo‘ladi. Bola hayotining beshinchi yilida pedagog rag‘batlantirishga (gap so‘z hosil qilish va so‘z ijodkorligi xususida bormoqda); oltinchi yilda – gap tarkibini eng oddiy tahlil qilish, nutqning grammatik to‘g‘riligini shakllantirishga (so‘z o‘zgartirishda); yettinchi yilda – hosila so‘zlar o‘rtasidagi rasmiy-semantik munosabatlarni oddiy tahlil qilishga, nutqiy ijodkorlikka, murakkab sintaktik tuzilmalarni ixtiyoriy tuzishga alohida e’tibor berishi lozim. Didaktik o‘yinlar va grammatik mazmundagi mashqlar – bolalarning tilga oid o‘yinlarini, ularning grammatik sohasidagi faolligini rag‘batlantirishning muhim vositasidir. Pedagog bolalarga so‘z birikmasini o‘ylab ko‘rish, so‘ngra gapda so‘zlarni bir-biri bilan to‘g‘ri bog‘lash qobiliyatini o‘rgatishi zarur. Bolalar fikrlarida murakkab sintaktik tuzilmalarni shakllantirishni yozma nutq vaziyatida, ya’ni bola matnni aytib turadigan, katta yoshli kishi esa, uni yozib boradigan vaziyatda amalga oshirish tavsiya etiladi. Bolaga bir turdagi tuzilmalardan foydalanmagan holda so‘zlarning to‘g‘ri tartibini qo‘llashni o‘rganishda yordam beradigan mashqlarga alohida e’tiborni qaratish zarur. Muhimi, bolada gap tarkibi haqida va har xil turdagi gaplarda leksikadan to‘g‘ri foydalanish haqida oddiy tasavvurlar shakllansin. Buning uchun bolalarga gapda so‘zlarni biriktirishning turli usullarini, so‘zlar o‘rtasidagi ayrim mazmunli va grammatik bog‘liqliklardan foydalanishni hamda gapni intonatsion jihatdan rasmiylashtirishni o‘rgatish zarur. Shunday qilib, nutqning grammatik tizimini shakllantirish jarayonida sintaktik birliklar bilan amallar bajarish ko‘nikmasi shakllanadi, muayyan muloqot sharoitida va ravon monologik fikrlarni tuzish jarayonida til vositalarini ongli ravishda tanlash ta’minlanadi. Bola nutqi, agarda u atrofdagilarga tushunarli bo‘lsagina ishonchli muloqot vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Bu esa fikrni so‘zlarda izchil, ravon va to‘liq ifodalashga, aniq so‘zlarni tanlashga, talaffuzning sofligi va to‘g‘riligiga bog‘liq. Qulay shart-sharoitlarda u yoki bu darajada ushbu xususiyatlar bolada aniq reja asosida o‘qitish, turli metodik usullarni qo‘llash yo‘li bilan hosil qilinadi. Tarbiyachi bolalarning tafakkurini va uning nutqining barcha jihatlarini, shu jumladan, obrazlilikni ham ularga atrofdagi hayot, oila va maktabgacha ta’lim muassasasining maishiy hayoti, kishilar mehnati, ijtimoiy voqea va hodisalar bilan, jonli tabiat va predmetli olam bilan tanishish imkonini beradigan darajada rivojlantiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar borliqni faol qabul qiladilar va atrofmuhitdagi hayotga qo‘shilib ketadilar, bu esa ularda so‘z zaxiralarining tez ortishiga olib keladi.
Monolog nutq yaxshi xotirani, nutqning shakl va mazmuniga diqqatni yo'naltirishni talab etadi. Shuning bilan bir vaktda, monolog nutq tafakkurga tayanadi.
Monolog nutq lingvistik (tilshunoslik) tomondan ham murakkab hisoblanadi.
Monolog nutq tinglovchilarga tushunarli bo'lishi uchun yoyik gaplardan, aniq lug'atdan foydalanish kerak.
Hikoya qila olish qobiliyati kishilarning muloqotda bo'lish jarayonida katta rol o'ynaydi. Bola uchun esa bu kobiliyat bilish vositasi, o'z bilinilarini, tasavvurlarini tekshirish vositasi hisoblanadi.
Bolalarda monolog nutqning shakllanishi ularda mantikiy tafakkurning rivojlanishi bilan bog'likdir. Bundan tashkari, bola nutqi monolog nutqqa aylanishi uchun u tilning lug'atini va grammatik tomonini erkin egallagan bo'lishi kerak.
Ruhshunoslarning aytishicha, bolalarda monolog nutq besh yoshdan boshlab paydo bo'ladi.
Ruhshunos D. B. Elkanin bu hakda shunday yozadi: „Bola hayot tarzining o'zgarishi, kattalar bilan yangi munosabatlarning va yangi turdagi faoliyatlarning shakllanishi nutq shaklini va uning vazifasini (xizmatini) farklashga olib keladi. Muomalaning yangi vazifalari vujudga keladi, bola o'z taassurotlarini, kechinmalarini, rejalarini (niyatini) kattalarga yetkazishga harakat qiladi. Nutqning yangi shakli — monolog tarzida xabar qilish, ko'rgan va eshitganlari to'g'risida hikoya qilish paydo bo'ladi", bolalarni hikoya qilishga o'rgatish jarayonida barkamol tarbiya berishning xilma-xil masalalarini hal qiladi, aqliy rivojlanishga yordam beradi. Hikoya qilib berishda mantiqiy tafakkur, diqqat rivojlanadi. Nutq grammatik jihatdan shakllangan bo'lib, o'zini tutish, jamoa oldida so'zga chikish malakasi hosil bo'ladi".
Shu munosabat bilan bolalar bog'chasida ta’lim-tarbiya dasturida bolalarni hikoya qilishga o'rgatish bo'yicha har bir yosh guruhlariga ish vazifalari va mazmuni belgilab berilgan. Bu guruh bolalarini tanish hikoya va ertaklarni (tarbiyachining savollari va kitobdagi rasmlar yordamida, keyinchalik mustakil) so'zlab berishga o'rgatiladi, o'yinchok, buyum va rasm mazmuni bo'yicha hikoyani (3—4 gapdan iborat) takrorlash ko'nikmasi tarbiyalanadi, tanish ertaklardan olingan parchalarni sahna- lashtirishda katnashishga o'rgatiladi.
O'rta guruhlarda hikoya qilishga o’rgatish vazifalari va ularning mazmuni ancha murakkablashadi. Ushbu guruh bolalari birinchi yarim yillikda tanish hikoya va ertaklarni mustakil holda qayta hikoya qilishga, asar kahramonlarining suhbatini ifodali so'zlab berishga o'rgatiladi.
Mashg'ulotlarda birinchi marta o'kib berilgan kichik ertak va hikoyalarning mazmunini qayta hikoya qilishga, o'rtoklari hikoya kilayotganda e'tibor bilan tinglashga, o'yinchoklar, turli buyumlar va yil fasllarini tavsiflovchi (awal tarbiyachining savollari, so'ngra namuna va reja asosida) hikoya tuzishga o'rgatiladi.
Ikkinchi yarim yillikda bolalarga tanish ertak va hikoyalarni tinglashni, ularda ishtirok etuvchi personajlarning gaplarini, o'ziga xos xususiyatlarini tushunishni, asar mazmunini hikoya kilayot- gan o'rtoklarining Nutqini diqqat bilan eshitishni, asar matnini buzib hikoya kilgan joylarini paykashni o'rgatish davom ettiriladi.
Katta va maktabga tayyorlov gumhlari uchun „Nutq o'stirish" bo'limida bolalarni hikoya qilib berishga o'rgatish yuzasidan olib boriladigan ishlar. ularning mazmuni quyidagicha belgilangan:
Birinchi yarim yillik. Badiiy asarlarni qayta hikoya qilish malakasini o'stirish. Adabiy asarlarni mazmunli, mantiqiy izchillikda, aniq va tasviriy, ifodali hikoya qilishga o'rgatish.
Tarbiyachi qayta hikoya qilishni o'rgatayotganda bolalar diqqatini, ayniqsa, ertakning boshlanmasi, takrorlanib kelayotgan parchalarga, xulosa qismiga : hikoyalardagi kahramonlarning o'zaro Nutqi kabilarga karatishi lozim.
Bolalar asar voqealarini so'zlayotganda ovoz ohangining xilma-xil turini (so'rok, his-hayajon. hayratlanish, iltimos) qo'llay bilishlariga erishish. Bolalarga o‘yinchoklar va buyumlar hakida hikoya tuzishni o'rgatayotganda o'yinchoklarni ta’riflab berishga, ularning o‘ziga xos xususiyatlarini ko'rsatuvchi belgilarni (rangi, shakli, kanday o'ynalishi va boshkalar) aniq so'zlar orkali ifodalashga o'rgatish.
Ijodiy hikoya qilish. Bolalarni tarbiyachi tomonidan belgi- langan hikoya yoki ertakni nihoyasiga yetkazishga, qisqa, lo‘nda jumlalar tuzishga, tasviriy vositalardan foydalanishga o'rgatish.
Bolalarning shaxsiy tajribalari va tarbiyachi taklif etgan hayotiy mavzular asosida mantikiy rivojlanib boruvchi hikoya yoki ertak tuzish kobiliyatlarini rivojlantirish:
„Kuvonchli kun“, „Xafa bo'lgan kunim“, „Mehmonda", „Bizning oila“, „Eng yakin o'rto- g'im“, „Dam olish kuni“, „Dadamga karashdim", ,,Ko'g‘irchok teatriga bordim“ va boshkalar.
Bolalarni tuzayotgan hikoya yoki ertaklarida ishtirok etuvchi kahramonlarning ruhiy kechinmalarini bilishga o‘rgatish; „Birin- chi kor", „Yaxmalakda", „Yangi yil bayrami", „Korbobo", „Men sevgan fasl“, „Tashkarida kor, uyimizda bahor", „Xola- xola o‘ynadik“, „Kim oladi-yo, shuginani-yo“ o'yini, „Men onamga yordamchi", „Ukamga mehribonman" va boshkalar.
Bolalarga suratlar bo'yicha hikoya tuzishni o'rgatayotganda. awalo, ularning mustakil fikrlashlariga, suratda tasvirlangan vokealarga o‘z munosabatlarini bildirishlariga imkon yaratish kerak. Shu bilan birga, rasmda aks ettirilgan mavzuli vokeaga karab ilgari nima bo'lgani va keyin nima bo'lishi kerakligi hakida fikr yuritishga undash. Tabiat manzaralari aks ettirilgan suratga karab, undagi go‘zaIlikni, nafislikni ifodalay oladigan tasviriy so‘zlar, o'xshatish va sifatlashlar ishtirokida gap tuzishga o'rgatib borish.
Bolalarning birgalikdagi hayot tajribalaridan olingan vokealar: ekskursiya, sayr, mehnat jarayoni, jonli va ravon hikoya qilib berish malakasini tarbiyalash. Hikoya kilayotganda tevarak-atrof- dagi buyum, vokea-hodisalarning nomini, ularning o'ziga xos xususiyatlarini, xatti-harakatlarini to'g'ri ifodalashga, vokealarning vakti va joyini ko'rsatishga o'rgatish. Topishmoklar o'ylab topishga undash.
Ikkinchi yarim yillik. Bolalarni badiiy asarlarni qayta hikoya qilishga o'rgatishni davom ettirish.
Bolalarni manzarali suratlar bo'yicha maxsus hikoyalar to'kishga o'rgatish, ularni surat mazmunini tushunishga, suratdagi manzarani tevarak-atrofdagi manzaralar bilan taqqoslashga. o'z hikoyalarida tasviriy so'z va iboralardan foydalanishga o'rgatishni davom ettirish. Bolalar mustakil hikoya tuzayotganlarida og'zaki Nutq shakllaridan foydalanishlariga erishish.
Ijodiy hikoya qilish: tarbiyachi tomonidan taklif etilgan mavzu bo'yicha vokeani izchil davom ettirib, tugal mazmunli hikoya tuzish ko'nikmalarini mustahkamlash, vokea sodir bo'lgan joy, vakt, tabiat manzarasini qisqacha tasvirlash, kahramonlarning ruhiy kechinmalarini ko'rsatishlariga ahamiyat berish: „Gul bayrami'', „Navro'z", „Onamlarning bayrami'', „Bahor keldi", „Men kushlarga don berdirn", „Men onamga yordamchi", „Tomorkada", „Mening mushugim", „Metroda", „Avtobusda",
„Trolleybusda", „Ko'chada", „Bozorda", „Do'konda", „Arkon o'ynadik", „Kuvlashmachok", „Bekinmachok", „Mehmon- mehmon" mavzularida hikoya o'ylab topishga undash.
Mustakil tuzgan hikoyalaridagi personajlarga qisqacha ta'rif berishlariga, ularning xatti-harakatlarini baholashlariga ham diqqatni karatish va o'rgatib borish.
Mustakil tanlangan mavzu bo'yicha hikoya tuzishda vokealarning izchilligiga, tugal mantikka ega bo'lishiga, tasviriy ifoda vositalaridan o'rinli foydalanishlariga ahamiyat berish.
Monolog Nutqini o'stirishning yukoridagi dastur vazifalari va mazmuniga ko'ra bog'chaning o'rta guruhidagi bolalar hikoya qilib berishning kuyidagi turlarini egallashlari lozim:

1. 
   Tanish ertak va hikoyalarni qayta hikoya qilib berish.
   
2. 
   Mashg'ulotlarda birinchi marta o'kib berilgan hikoya va aytib berilgan qisqa ertaklarni qayta hikoya qilib berish.
   
3. 
   Ko'rib turgan narsa-buyumlar: o'yinchoklar, o'simliklar, kiyimlar, idishtovoklar, mebellar va hokazolar bo'yicha tasviriy hikoya tuzish.
   
4. 
   Vokeaviy-sujetli rasmlar bo'yicha tasviriy hikoya tuzish.
   
5. 
   Bolalar o'z tajribalari asosida xotiradan hikoya qilib berishlari.
   

Katta guruh dasturida hikoya qilishning kuyidagi turlari bayon etilgan:

1. 
   Badiiy asarlarni qayta hikoya qilib berish.
   
2. 
   Narsa-buyumlar: o'yinchoklar, o'simliklar. kiyim- kechaklar, idish-tovoklar, mebellar va hokazolar hakida hikoyalar, ularning o'ziga xos xususiyatlarini ko'rsatuvchi belgilarni tuzish.
   
3. 
   Rasmlar bo'yicha tasviriy va vokeaviy hikoya tuzish.
   
4. 
   Xotiradan o'z shaxsiy tajribasida kuzatgan vokea va hodisalami, narsalarni, bog'chada va uyda nimalar kilganini, guruhda va uyda bo'lib o'tgan eng qiziqarli vokealar hakida hikoya qilib berish.
   
5. 
   Ta’limiy o'yinlar asosida tasviriy hikoya tuzish: „Ko'g'irchok, o'yinchokni top",
   

„Ko'g'irchok, menda kanaka gul bor", „Ko'g'irchok, top-chi, yonimda kim o'tiribdi?", „Ko'g'irchok, ko'limdagi suratlar kaysi ertakdan olinganini top- chi?" va boshkalar.

6. 
   Ijodiy hikoya qilishga, tarbiyachi tomonidan boshlangan ertak va hikoyani oxiriga yetkazish, tarbiyachi taklif etgan mavzu va reja asosida ertak yoki hikoya to'kish, berilgan 3 — 4 so'z yordamida ertak yoki hikoya to'kishga o'rgatish.
   

Qayta hikoya qilish uchun tanlangan matn bolalar uchun tushunarli bo'lishi kerak.
Qayta hikoya qilish mashg'ulotlari har bir yosh guruhining shaxsiy xususiyatlarini, ularning qayta hikoya qilish kobiliyatlarini hisobga olgan holda tuziladi.
Bu yoshdagi bolalarni qayta hikoya qilishga o'rgatish ularga tanish bo'lgan ertaklarni („Bo'g'irsok", „Sholg'oirT, „Bo'ri bilan echki“, „Ochko'z it") takrorlashdan boshlanadi. Tarbiyachi kichkintoy bolalarni qayta hikoya qilishga o'rgatishda kuyidagi usuldan foydalanadi. Bolalar tarbiyachining takroriy hikoyasidagi bitta-ikkita so'zni yoki to'lik gapni takrorlaydilar:
— Choi bilan kanipir...
— Yashashar ekan.
— Bir kuni chol...
— Sholg'om ekibdi.
So'ngra bolalar sekin-asta savollar yordamida qayta hikoya qilishga o'rgana boshlaydilar. Savollar vokealar ketma-ketligini belgilashga, ishtirok etuvchilarning nomini aytishga karatilgan bo'ladi:
— Bo'g'ircok kimni uchratdi?
— Kuyonni.
Agar bola ertakning boshlanishini yaxshi eslab kolgan bo'lsa, u holda uni mustakil hikoya qilib bera oladi. So'ngra qayta hikoya qilish jarayonida bola kiynalsa, tarbiyachi yordamlashadi, ya’ni matnni esiga tushirishdan foydalaniladi, bu ertak mazmunini oson takrorlashga yordam beradi.
Qisqa xalk ertaklarini qayta hikoya qilishdan so'ng kichik hajmdagi hikoyalarni qayta hikoya qilishga o'tishi mumkin (Mirnuihsin. „Olxo'ri", ,,Tosh“).
Mashg'ulotda asarga ishlangan illustratsiyalar ko'rsatiladi. Ko'rsatish savollar, ko'rsatmalar berish bilan birga ko'shib olib boriladi. lllustratsiyalarni asarni o'kib berishdan avval yoki o'kib bergandan keyin ko'rsatgan ma'kul. Tarbiyachi shunday deydi: „Hozir men sizlarga rasmlarni ko'rsataman, so'ngra hikoya o'kib beraman" yoki
„Hozir hikoyani o'kib beraman, so'ng rasmlarni ko'rsataman".
O'rta guruhda bolalarni qayta hikoya qilishga o'rgatishda ancha murakkab bo'lgan vazifalar hal etiladi: bolalarni kichik hajmli va tanish bo'lgan ertak va hikoyalarni hikoya qilib berishga o'rgatib kolmasdan, balki asar kahramonlarining gaplarini ifodali qilib bayon etishga, boshka bolalarning qayta hikoya qilishlarini diqqat bilan tinglashga va matnga taallukli bo'lmagan jumlalarni topishga o'rgatadi. Ushbu guruhda bolalar butun yil davomida 8—10 ta adabiy matnni (o'zbek ertaklaridan „Tulki bilan Turna", „Maktanchok kuyon", „Fil va xo'roz", „Ikki o'rtok", A. Oripov- ning „Bobo va nabira" she'rining mazmunini qayta hikoya qiladilar.
O'rta guruh bolalariga qayta hikoya qilishlari uchun tavsiya etilgan asarlar mavzusi, mazmuni va shakli jihatdan katta fark qiladi. Shuning uchun o'rta guruh bolalarini qayta hikoya qilishga o'rgatislidagi muhim vazifa — bu ularga asarning mantikiy bog'lanishini, uning mazmunini tushunib olishga yordam berishdir. Bunga asarni dastlabki o'kishdan so'ng o'tkaziladigan suhbat orkali erishish mumkin. Bunday suhbatda tarbiyachining savollari asosiy metodik usul bo'lib hisoblanadi.
Badiiy asarlar yuzasidan ikki guruhdagi savollar berilishi mumkin:

1. 
   asar mazmunini tushunib olishga yordam beruvchi;
   
2. 
   vokeaning ketma-ketligini esga tushirishga yordam beruvchi.
   

Shuningdek, asar o'kib berilgandan keyingi suhbat bola Nutqidagi lug'at boyligini aniq lash va faollashtirish, kahramon- larning ovozlarini ifodali bayon etishga ta’sir etish kabilarni amalga oshirishga yordam beradi.
Adabiy matn o‘kib berilgandan so‘ng, bolalar asar mazmunini tushunib olganlarini aniq lash maksadida matn yuzasidan qisqa suhbat o'tkaziladi.
Tarbiyachi bolalarga shunday savollar beradi: „Ertak nima hakida ekan? Bu ertakdagi kuyon kanday? (ko'rkok, yolg'onchi, tarbiya ko'rmagan.) Kuyon sheriklariga nima deb maktanibdi va u bilan kanday vokea ro'y beribdi? Agar siz maktanchok kuyonchani uchratib kolsangiz, unga nima degan bo'lar edingiz? (Uyalmaysanmi, maktanchoklik qilishga. Yolg'onchi, ko'rkoksan- ku. Bundaylarni biz o'zimizga sherik, o'rtok qilib olmaymiz, u bilan birga o'ynamaymiz.) Asar matni yuzasidan suhbat o'tkazilgach, u ikkinchi marta o'kib yoki hikoya qilib beriladi va bolalar tomonidan qayta hikoya kildiriladi. Tarbiyachi bolalarga shunday deydi: „Endi diqqat bilan tinglanglar. Hozir men bu ertakni yana bir marta o'kib (hikoya qilib) beraman. So'ngra sizlar menga qayta hikoya qilib berasizlar".
O'rta guruhda tarbiyachi va bolaning birgalikda (hamkorlikda) qayta hikoya qilishlaridan keng foydalaniladi. Bola qayta hikoya kilayotganda tarbiyachi jumlalarni uning esiga tushirib turadi, esidan chikargan so'zlarni aytib turadi. Bu qayta hikoya kilislining ravonligini ta'minlaydi, jumlalar uzilib qolishining oldini oladi. Sekin-astalik bilan bolaning qayta hikoya qilishiga talab orta boradi. Endi tarbiyachi boladan hikoyaning to'lik bo'lishini („Sen nima hakida hikoya qilib berishni esingdan chikarding?"), asarni qayta hikoya qilib berayotganda bola diqqatini asardagi personajlarning so'zlarini ifodali qilib aytib berishga jalb qilish kerak. Masalan:
„Tulki xo'rozdan derazadan karashini kanday so'raydi?" — „Samimiy, ayyorona"; „Maktanchok kuyon o'rtoklariga nima deb maktandi?" — „Vs-e. Yem bo'lib bo'pman. Boshiga chikib bir tepdim, til tortmay o'lib koldi" — (Maktanib, gerdayib.) Ushbu guruhda savollar bo'yicha qayta hikoya kilislidan ham foydalanish mumkin. Ba’zi hollarda bolalar asar mazmunini o'z so'zlari bilan bayon etadilar. Bunday holda bola tomonidan tanlangan so'zlarni muallifning fikrini aniq va to'g'ri ifodalashini nazorat qilib borishi kerak.
Bolalarning qayta hikoya kitishlarini baholash muhim uslubiy (metodik) usullardan hisoblanadi. O'rta guruhda bolalarning hikoyasini tarbiyachi baholaydi.
Bolalarning qayta hikoya qilishini baholashda uning yaxshi tomonlarini va kamchiliklarini, harakatchanligini aytib. qisqa tahlil qilish lozim. Bu bilan kuyidagi dastur vazifasini bajarish zarur: bolalarda qayta hikoya qilishda matnga to'g'ri kelmaydigan joylami seza olish qobiliyatini tarbiyalash. Tarbiyachi bolalarni qayta hikoya qilishga o'rgatish orkali ularning Nutq faolligini, mustakilligini rivojlantirishga ta’sir etadi.