Монография Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини

III боб. ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ РАҲБАРЛАРИНИНГ НИЗОЛИ ВАЗИЯТЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШДАГИ САМАРАЛИ БОШҚАРУВ
ФАОЛИЯТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТИЗИМИ
3.1. Таълим муассасалари раҳбарларининг низоли вазиятларни ҳал этишдаги бошқарув фаолиятларини ривожлантиришнинг ташкилийбошқарув механизмларини такомиллаштириш
Одатда, низо деб, қарама-қарши йўналган қарашларга, нохуш ҳиссий кечинмалар билан боғлиқ гуруҳлараро ѐки шахслараро муносабатлар оркали ифодаланувчи тўқнашувларга айтилади¹².
Психологик нуқтаи назардан қараганда, одамларга ҳалокатли таъсир этадиган холат низоларнинг ўзи эмас, балки уларнинг оқибатидир. Низолар оқибатида инсон руҳиятида қўрқинч, ваҳима, адоват каби салбий хислар юзага келади. Агар мазкур кечинмалар кучли бўлса ва узоқ муддат давом этса, одамда ҳимоя реакцияси пайдо бўлиши ва мустаҳкамланиши мумкин.
Низо натижасидаги салбий холатлар шахснинг ҳиссиѐти, ҳаттиҳаракатлари, тафаккур ва ҳатто характерида маълум ўзгаришлар содир этади. Бу ўзгаришлар шахснинг хулқ-атворида намоѐн бўлиб, мазкур субъект қатнашаѐтган бошқа вазиятларга ҳам тарқалади ва ўзаро муносабатларнинг кенг соҳаларини эгаллай бошлайди. Масалан, қўрқув ва хавф муҳитида тарбияланган одам кейинчалик худди шундай муҳитнинг манбаига айланиши эҳтимолдан ҳоли эмас. У ҳатто ўз болаларини ҳам шундай муҳитда тарбиялайди ѐки қўл остидаги ходимларни шу услубда бошқаради¹³.
Аниқланишича, меҳнат жамоаларида низодан сўнгги кайфиятнинг бузилиши ва тинчлангунча ўтадиган вақт шу низога тайѐрланиш даврига нисбатан уч баравар кўпроқ муддатни эгаллар экан.¹⁴
Жамоаларда низо сабабларини тадқиқ этиш натижасида зиддитяларни юзага келтирувчи қатор омиллар аниқланди. Булар қаторига меҳнат ресусларининг чегараланганлиги, ишлаб чиқаришга оид масалаларнинг узвий боғлиқлиги, ходимларнинг ташкилот келажаги ҳақидаги тасаввурларининг ноаниқлиги, ташкилот ичидаги коммуникациялардан қониқмаслик, кадрларни тайѐрлаш даражасининг пастлиги ва шу каби сабаблар киради.
Конструктив ва деструктив низолар. Фикрлар қарама-қаршилиги намоѐн бўлаѐтганда зиддият манбаи яширинмаган бўлса, низо жамоа ҳаѐтида ижобий рол ўйнаши мумкин. Низонинг айнан шу хусусиятини олимлар «низонинг конструктивлиги» деб аташади.¹⁵ Ташкилотда конструктив низолар, даставвал, меҳнат фаолиятидан келиб чиқувчи принципиал муаммолар юзасидан пайдо бўлади. Манфаатлар қаршилиги юз берар экан, ким учундир иш жойи аҳамиятли бўлиб, бажараѐтган меҳнати катта мавқега эга. Айни пайтда бошқа бир ходим эса иш билан боғлиқ бўлмаган шахсий ниятларини асосий масала деб қарайди. Мазкур вазиятда мавжуд қарамақаршиликни юзага келтирган муаммо ечилса ушбу низо ҳам йўқолади. Лекин, бирон иш юзасидан пайдо бўлган низо инсоннинг ҳиссиѐт соҳасига кучли таъсир этиши ва ўзининг деструктив хусусиятини намоѐн этиши мумкин⁴. Деструктив низо салбий кучга эга ва гуруҳ ишининг самарадорлигини сусайтиради.
Конструктив низо доимо ушбу зиддият манбаини аниқлаш ва уни иложи борича томонлар манфаати йўлида ўзгартиришга қаратилган. Деструктив низода эса томонлар иккинчи даражали масалаларни, масалан шахсий ғуруларини диққат марказига қўядилар ва низонинг асл сабаби четда қолиб кетади. Шу боис, конструктив низолар функционал моҳиятга эга ва улар ташкилотнинг олға силжишига мадад беради.
Низолар ташкилот миқѐсида юзага келаѐтган муамоларни ҳал этиш заруратини қўяр экан, конструктив низода қарама-қаршилик ижобий натижага йўналади, асосланган қарорлар қабул қилишга ѐрдам беради ва жамоадаги ўзаро муносабатларни ривожлантиради.