Монография Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини

Тадқиқотчилик компетентлиги - раҳбар ва педагогнинг меҳнатни илмий асосда ташкил этиш ва бошқариш йўналишидаги тушунчалари даражаси, янги билимлар тизимини мустақил ўзлаштириш ва уларни кўникма ва малакаларга айлантиришга тайѐргарлиги, педагогик-психологик тадқиқот методларини самарали эгаллаганлиги, инновацияларга нисбатан очиқлиги, аналитик тафаккур ва ижодкорлик кўникмаларига эга бўлиш ҳамда ўзиниўзи касбий ривожлантиришга йўналтирилган қобилият ва сифатлари йиғиндисидир.
Маълумки, олий таълим муассасаси педагог кадрлари ўз устида доимий ишлаши, малакасини ошириб бориши, ўзгарувчан меҳнат шароитларига фаол мослаша олиши, фундаментал ва махсус билимларга эгалиги, касбий фаолият жараѐнидаги амалий вазифаларнинг ижодий ечимини топа билиши уларнинг касбий ривожланишида муҳим омиллар сифатида баҳоланади. Буларнинг барчаси ўз навбатида илмий-тадқиқотчилик жараѐнида шаклланиб боради. Тадқиқотни ижодсиз тасаввур этиб бўлмайди, шунинг учун психологлар билиш (когнитив) хусусиятларини (ҳатти-ҳаракатларда эркинлик ва кузатувчанлик, юқори иқтидор, яхши хотира, ўзининг хусусий фикрини ифодалашга интилиш ҳамда шахсий фазилатларини: (импульслари, мотивлари, ўзининг фантазиясига сезувчанлигининг юқорилиги, ички дунѐсининг бойлиги) бу ерга киритиб, тадқиқотчилик ва ижодий қобилиятларини тез-тез тенглаштириб туради.
Дарҳақиқат, раҳбар ва педагог кадрлардаги энг муҳим касбий компетенциялардан бири бу аввало ижодкор, яратувчан, дадил ва кашфиѐтчи бўлиши керак. Шахс ва жамият ривожланишига таъсир кўрсатувчи энг асосий омиллардан бири бу ижод саналади. Продуктив тафаккур, ўзига хос ғоялар, кашфиѐт ва ихтиролар, билимларни кенгайтириш, фан-техникани ривожлантиришнинг асоси ҳисобланади.
Тадқиқотчилик компетентлигини шакллантиришнинг методологик асосларини таҳлил этар эканмиз, И.А.Зимняя тадқиқотчилик компетентлигини инсон фаолияти учун зарур бўлган компетенциялар таркибига киритса, Т.А.Воронова эса, тадқиқотчилик компетентлиги педагоглардаги назарий билимларни амалиѐтда қайта ишлаш эҳтиѐжининг мавжудлиги, педагогик-психологик тадқиқот методларини эгаллаганлик, эмпирик маълумотларни таҳлил қилиш, улардан фойдалана олиш ва хулосаларни шакллантириш билан боғлиқ кўникмалари йиғиндиси сифатида изоҳлайди. А.А.Бодалев тадқиқотчилик компетентлиги педагогнинг илмий фаолиятидаги юқори натижадорлиги, унинг илмий тафаккур услуби, эҳтиѐжлари ва қобилиятлари, ўз қарашларини олға суриш, инновацияларга нисбатан хайриҳоҳлиги билан боғлайди.
Адабиѐтлар таҳлилида тадқиқотчилик компетентлигнинг асосий таркибий қисмлари сифатида мотивацион, когнитив ва технологик жиҳатлари кўрсатилади. Бунда мотивацион жиҳат – тадқиқотчилик компетентлигининг касбий фаолиятдаги ўзига хослиги ва муҳимлигини намоѐн бўлиши, когнитив жиҳати – илмий маълумотларни ўрганиш ва тадқиқотчилик вазифаларини бажариш учун зарур бўлган билимларни ўзлаштириш ҳамда унинг натижаларини касбий фаолиятига татбиқ этиш, технологик жиҳати эса - қўйилган вазифаларни бажариш учун зарур бўладиган кўникма ва малакалар йиғиндиси сифатида изоҳланади. Шу билан бирга тадқиқотчилик компетентлиги фикрлаш жараѐнлари ва тадқиқотчилик фаоллигида, муаммоларни кўра билиш ва ажрата олиш, вазифаларни қўя олиш, муаммо ечимига қаратилган фаразларни шакллантириш ва ечимларини асослай олиши, эмпирик таълим методларини қўллай олишида ўз аксини топади.
Ўрганишларимиз доирасида қўйилган касбий вазифаларни ҳал этишга қаратилган таянч компетентлик билан бирга, мутахассиснинг аниқ меҳнат шароитларига тезкор ва конфликтларсиз мослашишига хизмат қилувчи индивидуал-психологик хусусиятлари билан боғлиқ бўлган метакомпетентликни ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилди.