Монетар сиёсат: ислоҳотлар талаб этилади

Бу билан ким шуғулланиши керак?
Жойларда пул муомаласи билан «пул-кредит комиссиялари» шуғулланадилар. Уларнинг асосий вазифалари жойларда монетар сиёсатнинг самарадорлигини таъминлаш ва баҳолаб боришдир. Амалда улар нималар билан шуғулланадилар? Вақти-вақти билан мажлислар ўтказишади. Кўпинча – ой охирида. Бу мажлисларда навбати билан нақд пул билан ишлайдиган тадбиркорлардан «касса» режаси бажарилиши – нақд пулларни уларга хизмат кўрсатадиган тижорат банкига белгиланган муддат ва миқдорларда топшириш бўйича режалар бажаришлари талаб қилинади. Улар ҳам навбати билан бажарамиз деб ваъда берадилар…
Комиссия аъзолари монетизация даражаси ёки пул муомаласи тезлиги тўғрисида тушунчаларга эгаликлари эҳтимолдан узоқ бўлса керак. Тегишинча, комиссиялар ишини ўз тафаккурлари доирасида ташкил этадилар. Монетар сиёсатнинг мониторинги ҳам шунинг ўзидан иборат…
Нақд пулга эҳтиёж
Пул муомаласида нақд ва нақдинасиз ҳисоб-китобларда муаммо ҳам эътиборга лойиқ. Жисмоний шахслар иш ҳақларининг нақд шаклда ёки пластик карточкага ўтказиш йўли билан олишни танлаш ҳуқуқи эълон қилинганлигига қарамай, амалда банклар ҳозиргача уни пластик картада олишни «қатъият билан тавсия этадилар». (Бу борада Ўзбекистон истисно эмас. Деярли барча энг тараққий этган давлатларда ҳам электрон тўлов тизимини ривожлантиришга доир ишлар ташкиллаштирилган. Бунда кўпроқ бозор усуллари, рағбатлантириш қўлланилади).
Олинган маошнинг бир қисмини оила аъзоларига шахсий эҳтиёжларга бериш билан боғлиқ ноқулайликлардан ташқари, нархлар муаммоси юзага келган эди. Агар товарлар нақд пулга сотиб олинса, бу харид 10-15% арзонга тушар эди. Айрим ривожланган мамлакатларда, масалан, Кореяда аксинча – агар нақд пул билан тўланса, товар ҳисоб-китоб пластик карточка бўйича бажарилганидан 15% қимматроқ туради.
Нима учун пластик карточка орқали харид қимматроқ бўлган? Биринчидан, бу сотувчиларнинг солиқлардан «қочишлари» билан боғлиқ. Бошқа сабаб хизмат кўрсатишнинг арзонлигида. Икки-уч йил аввал инкассаторларнинг нақд пул билан боғлиқ хизматлари – пластик карточкалар бўйича электрон тўловларга тижорат банклари хизмат кўрсатишларига нисбатан анча арзон турарди. Пластик карточкалар жорий қилинган дастлабки даврда пул муомаласи соҳасида хизмат кўрсатишлар арзонлашиш ўрнига қимматлашган эди. Ҳозирда бундай номутаносибликка барҳам берилган.