Moliyaviy yangiliklar va moliyaviy bozorlar Reja: Moliyaviy yangiliklar va bozorning “ko‘rinmas qo‘li”

qayd  qilingan  daromad  instrumenti 

(fixed-income 

instruments)  deb  ham  atashadi.  Zero,  ular  bo‘yicha  kelgusida  qayd  qilingan 

summani to‘lash va’da qilinadi. Ularni yana 

qattiq foizli qimmatli qog‘ozlar 

deb 

atash ham mumkin. 

 

Qarz  instrumentlari,  shuningdek, 

qarzni  uzish  muddati  (maturity)

  asosida 

ham  klassifikatsiyalanadi.  Qisqa  muddatli  (qarz  uzish  muddati  bir  yildan  kam 

bo‘lgan) qarz majburiyatlari bozori 

pul bozori 

(money market)  nomiga ega. Uzoq 

muddatli  qarz  majburiyatlari  va  aksiyalar  bozori  esa 

kapital  bozori 

(capital 

market) deb nomlanadi. 

Pul  bozorida,  asosan,  yo  xususiy  sektorning  ishonchli  qarz  oluvchilari 

tomonidan (veksellar va yirik korxonalarning boshqa tijorat qog‘ozlari) yoki davlat 

tomonidan  (masalan,  g‘aznachilik  vekseli)  chiqarilgan  foizli  qimmatli  qog‘ozlar 

kabi instrumentlar aylanadi. 

Zamonaviy pul bozorlari uchun global integratsiya

52

 va 

likvidlik

 (liquidity) 

o‘ziga  xos  xarakterga  ega.  Aktivning  likvidlik  darajasi  uni  pulga  konvertatsiya 

qilinish jarayonining oddiyligi, xarajatlari

 

va tezligiga bog‘liq holda aniqlanadi. 

Aksiya  –  bu  firma 

mulkdorlari

  tomonidan  uning  aktivlari  qismiga 

qo‘yiladigan  talabdir.  Korporatsiya  kapitali  ulushiga  egalik  qilishdan  dalolat 

beradigan  qimmatli  qog‘ozlar  AQShda 

oddiy  aksiyalar

  (common  stocks),  Buyuk 

Britaniyada 

aksiyalar 

(shares)  deb  ataladi.  Aksiyani  sotib  olish  va  sotish 

fond 

bozorida  (stock  market)

  amalga  oshiriladi.  Har  bir  oddiy  aksiya  boshqa 

aksiyadorlar  bilan  firmaning  mulkidagi  qismda  (yoki  ulushda)  baravarligini 

bildiradi. 

                                                           

52

  «Integratsiya»  lotincha  «integratio»  -  tiklash,  qaytadan  boshlash,  to‘ldirish.  1.  Ayrim  qismlarning, 

elementlarning  bog‘liqlik  holatini,  ularni  qo‘shib  birlashtirishni  ifodalovchi  tushuncha.  2.  Yaqinlashish  va  o‘zaro 

bog‘lanish  jarayoni. 3.  Ikki  yoki  undan  ortiq  davlatlarning  iqtisodiyotini  o‘zaro  muvofiqlashtirish  va  birlashtirish. 

Qarang: o‘sha manba. J.II. - B.216. 

Moliyaviy bozorlar 

Pul 

bozori 

Kapital bozori 

Fond 

 bozori 

 

Valyuta 

 bozori

 

---

 

 

Oddiy  vaziyatlarda  har  bir  aksiyaga  bir  xil  miqdordagi  foyda  va 

korporatsiyani boshqarish masalalari bo‘yicha qaror qabul qilish uchun bitta ovoz 

berish  huquqi  to‘g‘ri  keladi.  Biroq,  ayrim  korporatsiyalar  muomalaga  oddiy 

aksiyalarning  ikki  toifasini  chiqaradilar.  Ulardan  biri  aksiyadorga  ovoz  berish 

huquqini beradi, boshqasi esa bermaydi.  

Oddiy  aksiyalar  korporatsiya  aktivlariga