|
Ish haqi fondidan foydalanish tahlili
Farqi
Ko‘rsatkich
Bazis
davri
Hisobot
davri
Mutlaq
summa
%
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi ish, xizmat
solishtirma ulgurji bahoda, ming so‘m
2203880
2545500
+341620
+15,5
Ish haqi fondi, ming so‘m
343340
361400
+18060
+5,26
Shu jumladan:
- o‘zgaruvchan qismi
257505
275748
+18243
+7,08
- o‘zgarmas qismi
85835
85652
-183
-0,21
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini indeksi
15
,
1
=
2203880
2545500
=
=
0
1
q
q
ig
Ish haqi fondini mutlaq farqi
mut
IHF
D
=361400-343340=+18060 ming so‘m
Ish haqi fondini nisbiy farqi
nisb
IHF
D
=361400-(257505
.
1,15+85835)=361400-181965=-20565
ming so‘m.
Ish haqi fondida ishchilarning ish haqi yuqori salmoqqa ega. Uning
o‘zgarishiga quyidagi omillar ta’sir etadi.
275
1.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi (
ig
)
2.
Ishchilar (nisbiy) soni (
nisb
IS
)
3.
Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik ish haqi
(
)
I H
-
Ishchilarni ish haqi fondini bazis davridan farqi
о
is
is
IHF
IHF
IHF
¢
D
=
-
.
1.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini ta’siri
( )
о
о
N
IHF
IHF ig IHF
D
=
× -
2.
Ishchilar (nisbiy) sonini ta’siri
( )
о
is
nisb
о
IHF
IHF
Is
Is
D
=
×
3.
Bir
ishchining
o‘rtacha
yillik
ish
haqini
ta’siri
(
)
о
yx
о
IHF
IHF
IHF
Is
Is
Is
¢
æ
ö
¢
D
=
-
×
ç
÷
¢
è
ø
Ishchilar sonini nisbiy farqi quyidagicha aniqlanadi.
(
)
о
nisb
Is
Is
Is ig
¢
=
-
×
Xizmatchilarning ish haqi fondiga quyidagi ikki omil ta’sir etadi.
1.
Xizmatchilar sonini o‘zgarishi (Xs)
2.
Bir xizmatchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha ish haqi (Ix)
Xizmatchilarning ish haqi fondini bazis davridan farqi formula
asosida quyidagicha aniqlanadi.
( )
о
х
х
х
IHF
IHF
IHF
¢
D
=
-
Shu jumladan:
1.
Xizmatchilar sonining o‘zgarishini ta’siri
(
)
1
( )
о
о
х
хс
с
с
о
с
IHF
IHF
х
х
Х
D
=
×
-
2.
Bir xizmatchining o‘rtacha ish haqining o‘zgarishini ta’siri
1
1
1
1
( )
х
х
s
о
ix
s
s
IHF
IHF
IHF
Х
Х
Х
-
æ
ö
D
=
×
-
ç
÷
è
ø
8.7. Ishchilarning ish haqi fondiga ta’sir etuvchi
omillar tahlili
Sanoat ishlab chiqarish xodimlari ish haqi fondi tarkibida ishchilar-
ning ish haqi yuqori salmoqqa ega. Shu bois ishchilarning ish haqidan
qay darajada foydalanganligini nazorat qilish, unumsiz xarajatlarga yo‘l
qo‘ymaslik tannarxni pasaytirish imkoniyatini beradi. Tahlil etishda
ishchilarni hisobot davridagi haqiqiy sarflangan ish haqini rejadagi,
o‘tgan yildagi ish haqi fondi bilan taqqoslanadi,
uning farqi aniqlanadi
va unga ta’sir etuvchi quyidagi omillar miqdor jihatdan hisoblanadi
.
276
1.
Mahsulot hajmini o‘zgarishi.
2.
Ishchilar (nisbiy) sonini o‘zgarishi.
3.
Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik ish haqining o‘zga-
rishi.
Mahsulot hajmi o‘zgarishini ishchilarning ish haqi fondiga bo‘lgan
ta’sirini aniqlash uchun rejadagi ish haqi fondini mahsulot ishlab
chiqarish hajmini rejaga nisbatan o‘sish darajasiga ko‘paytirish lozim.
Ikkinchi omil ta’sirini aniqlash uchun ishchilarni nisbiy farqi
rejadagi bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik ish haqiga ko‘pay-
tirish kerak. Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik ish haqini
o‘zgarishini ish haqi fondiga bo‘lgan ta’sirini aniqlash uchun shu
ko‘rsatkichning rejadan farqi hisobot davridagi ishchilarning haqiqiy
soniga ko‘paytirish lozim (75-jadval).
75-jadval
Ishchilarning ish haqi fondiga ta’sir etuvchi omillar tahlili
Farqi (+,-)
Ko‘rsatkichlar
Bazis
davri
Korrekti-
rovka
qilingan
ko‘rsatkich
Hisobot
davri
Mutlaq,
ming
so‘mda
Nisbiy,
%
1. Ishchilarning yillik ish haqi
fondi, ming so‘mda
95672
111123
184569
+88897
+73446
2. Ishchilarni ro‘yxat bo‘yicha
o‘rtacha soni, kishi
617
717
599
-18
-118
3. 1 ishchiga to‘g‘ri keladigan
o‘rtacha yillik ish haqi, so‘m
155060
154983
308128
+153068 +153145
4. Ish haqi fondini bazis davriga
nisbatan o‘zgarish sabablari:
x
x
x
+88897
x
a) mahsulot hajmini o‘zgarishi
hisobiga
95672 * 16,15 \ 100
x
x
x
+15451
b) Ishchilar (nisbiy) sonini
o‘zgarishi hisobiga
-118 * 154983
x
x
x
-18288
x
d) Bir ishchining o‘rtacha yillik ish
haqini o‘zgarishi hisobiga
+153068 * 599
x
x
x
+91688
x
Izoh: Mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi – 116, 15 %
75-jadval ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, biz tahlil qilayotgan
xo‘jalik subyektida o‘rganilayotgan davrda ishchilarning ish haqi
fondidan rejaga nisbatan 88897 ming so‘m ortiqcha sarfga yo‘l
qo‘yilgan. Mahsulot ishlab chiqarish hajmini o‘sishini hisobga olgan
277
holda esa 73446 ming so‘m ortiqcha sarfga yo‘l qo‘yilgan. Ish haqi
fondini mutlaq farqi mahsulot ishlab chiqarish hajmini o‘sishi hamda 1
ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik ish haqini rejaga nisbatan
ortishi bilan izohlanadi. Ishchilar sonini nisbatan 118 kishiga qisqarishi
ish haqi fondidan 18288 ming so‘m miqdorida iqtisod qilinishiga olib
keldi. Tahlil davomida har bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik
ish haqi rejaga nisbatan 153068 so‘mga o‘sish sabablari aniqlanadi.
O‘rtacha yillik ish haqini ortishi ishchini mahsulot ishlab chiqarish
bo‘yicha belgilangan normani ortig‘i bilan bajarishi, hamda ish haqi
tarkibidagi unumsiz xarajatlar mavjudligi tufayli yuz beradi. Bundan
tashqari bir ishchining o‘rtacha yillik ish haqining o‘zgarishi hisobiga
ishchilarning ish haqi fondiga 91688 ming so‘mlik ta’sir etgan.
Korxonada joriy yilda ishchilarning moliyaviy ahvoliga bir qadar e’tibor
kuchayganligini hamda ularning moddiy holati yaxshilanganligini
ko‘rishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
