Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

CHIQARISH VA SOTISH HAJMINING TAHLILI 

 

 

 

5.1. Xo‘jalik subyektlarining mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab 

chiqarish hamda sotish jarayonlarini tahlil etishning ahamiyati va 

vazifalari 

 

Iqtisodiyotni  modernizatsiyalash  sharoitida  korxona  ishlab  chiqa-

rishi ko‘zda tutgan mahsulotlar hajmi iste’molchilarning ko‘lami hamda 

korxona ichki imkoniyatlari bilan uzviy bog‘liqdir. Ayniqsa, mahsulotlar 

ishlab  chiqarish  uchun  zarur  bo‘lgan  boyliklarning  chegaralanganligi 

mo‘l-ko‘l  tovarlar  yaratishni  ham  chegaralaydi.  Bunday  sharoitda 

korxona  o‘z  ichki  imkoniyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  mahsulotlar 

ishlab chiqarish hajmini to‘g‘ri belgilay olishi muhim ahamiyatga ega. 

Korxona  faoliyatini  tahlili  mahsulot  ishlab  chiqarish  (ish,  xizmat) 

va  uni  sotish  tahlilidan  boshlanadi,  chunki  ishlab  chiqarish  va  sotish 

hajmlari  faoliyat  yuritishning  asosiy  ko‘rsatkichlaridir.  Ishlab  chiqaril-

gan  va  sotiladigan  mahsulotning  hajmi,  assortiment,  sifatiga  xarajat, 

foyda  va  rentabellik  ko‘rsatkichlariga  bog‘liq.  Tahlil  natijalari  asosida 

aniq  maqsadlarga  yo‘naltirilgan  boshqaruv  qarorlari  ishlab  chiqiladi, 

jumladan: 

-

 

mahsulot va xizmatlarga bo‘lgan talab shakllanadi; 

-

 

ishlab  chiqarish  quvvatidan  kelib  chiqqan  holda  aniq  hajmdagi 

mahsulot miqdori belgilanadi; 

-

 

ishlab chiqarish xarajatlari smetasi tuziladi; 

-

 

moddiy-texnika  resurslarini  yetkazib  berish,  asosiy  fondlar  va 

ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirish rejalari shakllanadi; 

-

 

mehnat resurslariga talab baholanadi. 

Mahsulot  ishlab  chiqarish  va  sotish  hajmlari  korxona  tomonidan 

bozor  kon’yunkturasini  chuqur  tahlil  etgan  holda  mustaqil  ravishda 

rejalashtiriladi. 

      Mamlakatimizda  oqilona  va  samarali  iqtisodiy  siyosatning  ish-

lab chiqilishi va hayotga izchil ravishda tatbiq etilishi, barqaror rivojla-

---

 

141

nishni  asosiy  manba,  omillarining  to‘g‘ri  tanlanishi  va  ularga  ustuvor 

ahamiyat  berilishi  keyingi  yillarda  iqtisodiy  o‘sishning  yuqori  sur’at-

larini ta’minlanishiga  imkoniyat yaratmoqda. 

Korxona  yaratayotgan  mahsulotlarining  bozorda  mo‘l-ko‘lligi, 

raqobatchilarning imkoniyatlari va iste’molchilarning ixtisoslik tovarlar-

ga bo‘lgan talablarining o‘zgarib turishi ishlab chiqarish hajmini to‘g‘ri 

va  oqilona  rejalashtirishni  talab  etadi.  Har  bir  korxona  ishlab  chiqara-

digan  mahsulotlarining  xaridorlari  bilan  joriy  yil  uchun  shartnomaviy 

majburiyatlar tuzadilar. Bunda yetkazib berilishi lozim bo‘lgan tovarlar 

turi,  miqdori,  sifati,  narxi  va  muddatlari  tomonlar  o‘rtasida  kelishiladi, 

demak,  mahsulotlarning  ishlab  chiqarish  hajmi  iste’molchilarning  talab 

va istaklariga  bog‘liq bo‘ladi. 

Ichki  imkoniyatlarni  e’tiborga  olgan  holda  korxonadagi  barcha 

mavjud  boyliklardan  to‘liq  foydalanib,  mahsulotlar  ishlab  chiqarish 

hajmini  kerakli  me’yorda,  ya’ni  foyda  olishni  to‘liq  kafolatlangan 

sharoitini ta’minlashni ko‘zda tutib ishlab chiqarish tashkil etiladi. 

Mahsulotlar  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  biznes-rejada  mo‘ljallangan 

hajmni  bajarilishini  ta’minlash  hamda  yuqori  sifatli,  xaridorgir 

mahsulotlarni  yaratilishi  korxonaning  bevosita  muhim  ko‘rsatkichlari 

bo‘lmish ishlab chiqarish tannarxi, xarajatlar hajmi, foyda va rentabellik, 

moliyaviy barqarorlik, to‘lov qobiliyati, sof pul mablag‘larining hisobot 

davri oxiriga ko‘payishini ta’minlovchi omildir. 

Boshqaruv hisobotida ishlab chiqarish ko‘rsatkichi natura va qiymat 

shakllarida aks etadi. Jami korxona bo‘yicha ishlab chiqarilgan  mahsu-

lot,  ko‘rsatilgan  xizmat  qiymat  shaklida  aks  ettiriladi.  Har  bir  korxona 

mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmini  belgilangan  nomenklatura,  assorti-

mentda  sifatli  bajarishi  lozim.  Hozirgi  sharoitda  mahsulotni  ishlab  chi-

qarish hajmi korxona tomonidan mustaqil belgilanadi va rejalashtiriladi. 

Mahsulot  mo‘l-ko‘lligini  ta’minlashda  aholini  xilma-xil  tovarlar 

bilan  ta’minlashda  xorijiy  sarmoyalarning  tutgan  roli  katta.  Xalqaro 

iqtisodiy  integratsiya  jarayonini  kuzatar  ekanmiz,  rivojlanish  darajasi 

qanday bo‘lishidan qat’iy nazar chet el sarmoyasi kiritilgan mamlakatlar 

iqtisodiyoti  tez  sur’atlar  bilan  rivojlanib,  salmoqli  yutuqlarga 

erishayotganligining  guvohi  bo‘lamiz.  Xalqaro  moliyaviy  tashkilotlar 

ma’lumotlariga ko‘ra bir yilda qariyb 400 mlrd. AQSh dollari hajmidagi 

xorijiy sarmoya bir  mamlakatdan ikkinchi  mamlakatga, bir  mintaqadan 

boshqa mintaqaga olib kiriladi.  

 

---

 

142

Bu borada, Prezidentimiz Islom  Karimov Vazirlar Mahkamasining 

2012-yil  19-yanvardagi  2011-yilning  asosiy  yakunlari  va  2012-yilda 

O‘zbekistonni  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirishning  ustuvor  yo‘nalish-

lariga bag‘ishlangan majlisidagi ma’ruzasida ishlab chiqarishning o‘sish 

sur’atlari  haqida  to‘xtalib,  jumladan  shunday  degan  edi: