Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

 

 

 

11.4. Debitorlik qarzlarining umumiy hajmi, tarkibi va vujudga 

kelish muddati  hamda uning aylanuvchanligi tahlili 

 

Raqobatdosh  iqtisodiyotda  har  bir  xo‘jalik  subyekti  o‘z  faoliyatini 

olib  borish  jarayonida,  albatta,  ma’lum  darajadagi  debitorlik  yoki 

kreditorlik  qarzdorlikka  yo‘l  qo‘yadi,  chunki  ishlab  chiqarish  korxona-

larida  mahsulotni  yetkazib  berish  bilan  uning  to‘lovi  o‘rtasida  doimo 

ma’lum  bir  vaqt  tafovutlari  (farqlanishlar)  bo‘lishi  tabiiy.  Shu  sababli 

ham  debitorlik  qarzlarining  tarkibiy  tuzilishini  va  ularning  vujudga 

kelish muddatlarini o‘rganib, tahlil qilib chiqish muhim hisoblanadi. 

Debitorlik  qarzlari  tarkibi  deganda  uning  yuzaga  chiqish  qatorlari 

yoki  o‘rni  tushiniladi.  Korxona  balansi  bo‘yicha  uning  quyidagi  qator-

larini  tarkiblab  o‘tganmiz.  Xaridor  va  buyurtmachilardan  bo‘lgan  debi-

torlik qarzlar, xodimlar bilan hisob-kitoblar bo‘yicha debitorlik qarzlar, 

ish  haqidan  ajratmalar  yuzasidan  debitorlik  qarzlar,  soliqlar  va  turli 

boshqa  to‘lovlar  bo‘yicha  debitorlik  qarzlari  va  hokazo.  Shuningdek, 

debitorlik va kreditorlik  majburiyatlari tarkibida  muddati o‘tgan, to‘lov 

muddati  kelgan  va  to‘lov  muddati  o‘tmagan  majburiyatlarni  a’lohida 

tarkiblash mumkin. 

---

 

422

Muddati  o‘tgan  va  to‘lash  muddati  kelgan  majburiyatlar  alohida-

alohida  hisobga  olinadi  va  boshqariladi.  Muddati  o‘tgan  debitorlik 

qarzlari  «Debitorlik  va  kreditorlik  majburiyatlari  to‘g‘risidagi  ma’lu-

motnoma»da  alohida  qatorlanadi.  Ularning  respublika  ichkarisidagi 

korxonalar  va  respublikadan  tashqaridagi  korxonalar  o‘rtasida  muddati 

o‘tgan  majburiyatlarga  ajratish  mumkin.  Muddati  o‘tkazib  yuborilgan 

majburiyatlar korxona moliyaviy holatini og‘irlashtiruvchi asosiy sabab 

sifatida olinadi va muhim e’tibor beriladi. 

 Tahlil etishda debitorlik qarzlarining hajmi, tarkibi hamda vujudga 

kelish  muddati  bo‘yicha  o‘rganish  asosida  ularning  holatiga,  aylanuv-

chanlik  darajasiga,  debitorlik  qarzlari  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  moliyaviy 

holat ko‘rsatkichlariga baho beriladi. 

 

103-jadval