Moliyaviy va boshqaruv hisobi

MATERIALLAR XARAJATLANISHI BO’YICHA 10-SON YUK XAT
2003yil 10 dekabr
Berildi M.Ixtiyorovaga
Berish asosi 4-son ishonchnoma

			O’l	Soni
Xarajat shrifti	Nomen klatura raqami	nomi	cho v birl			narxi		Summa
				Talab qilindi	Beri ldi
			igi
1	2	3	4	5	6		7		8
	6	«V» TMZ	kg	20	20		2000		40000
		Jami							40000

Boyliklarni berdi N.Rizaev Boyliklarni qabul qildi: B.Bo’riev.

Materiallarni xo’jalik yurituvchi sub’ekt ichida olib o’tishga 6-SON YuKXAT
2003 yil 23 dekabr

Operatsif turi	Tsex(bo’lim) uchastka yuboruvchi	Tsex, ob’ekt ombor oluvchi	Korrespondentlanuvchi hisrbvaraq		Kod, nomenklatura raqami
			hisobvaraq, ilova hisob- varaq	tahliliiy hisob shifri
40	02	06	10	1012	1001107

Nomi, navi, hajmi, markasi Boltlar 10 x 30 mm Berdi Ishmuhammedov U. Oldi Umarov D.

Kirim va chiqim hujjatlari operatsiya sodir bo’lgan kunida rasmiylashtiriladi.

Mol etkazib beruvchilardan TMZlarni etkazib bergan chog’ida kamomad summasini aniqlash tartibini kurib chiqamiz:

(so’m hisobida).

T /r	Ko’rsatgichlar	Material qiymati va ta’rifi	Ko’shilgan qiymat solig’i	Summa hisobi
1.	To’lash uchun taqdim etilgan.
a.	TMZlar qiymati.	60000	12000	72000
B .	O’rni to’ldirilgan temir yo’l ta’rifi.	8000	1600	19600
	Jami:	68000	13600	91600
2.	Yuk qabulida aniqlangan.
a.	Materiallar kamomadi.	9000	1800	10800
B .	Kamomadga to’g’ri keladigan temir yo’l ta’rifi.	1197	239	1436
	Jami:	10197	2039	12236
	Kirim qilinadi (1satr-2satr)	57803 1010 schyot Dt	11561 6410 schyot Dt	79364

Kamomadning umumiy summasini aniqlash uchun: 1. Temir yo’l tartibi summasining (8000 so’m) qo’shilgan qiymat solig’isiz (QQS) sotuv narxlari bo’yicha TMZlar qiymatiga foizli nisbatini aniqlash lozim. U 13,3%ni tashkil etadi.(8000

so’m: 60000 so’m x 100%). 2. QQS ni hisobga olgan xolda kamomad summasini aniqlash lozim. U 12236 so’mga teng (9000so’m + 1197 so’m x 1,20).
Yuk schyoti to’langandan sung kelib tushgan bo’lsa quyidagi yoziladi: 1010 schyot debeti – 57803 so’m.
6410 schyot debeti – 11561 so’m.
6210 schyot debeti – 12236 so’m.
6010 schyot krediti – 91600 so’m.
Agar yuk kelib tushgan paytda xo’jalik yurituvchi sub’ekt etkazib beruvchining schyotini to’lamagan bo’lsa, bu yuk haqiqiy etkazib berilishi bo’yicha kirim qilin adi.
1010 schyot debeti – 57803 so’m.
6410 schyot debeti – 11561 so’m.
6010 schyot krediti – 79364 so’m.
Buxgalteriya hisobi schyotlarda faktura qilin magan va yo’lda kelayotgan TMZlar bo’yicha muomalalarni aks ettirish paytida ayniksa kup xatolar uchraydi. Mol etkazib beruvchidan TMZlar ularni tulash uchun schyoti kursatilmasdan oldin mol etkazib berilsa, ular faktura qilin magan hisoblanadi. Bu xolda TMZlar QQS siz xarid narxlari bo’yicha kirim qilin adi. Mol etkazib beruvchining schyoti kelib tushganda xarid narxlari bo’yicha TMZlar qiymatining avvalgi yozuvi stornirovka qilin adi va to’lov uchun kursatilgan schyot summasiga natijali yozuvqilin adi.
Masalan, yanvarda 66000 so’mlik yuk faktura qilin masdan etkazildi. Fevralda tulash uchun 83400 so’m taqdim etildi, bunga QQS ham kiradi.
Quyidagi yozuvlar qilinadi:
Yanvarda: 1010 schyot Debeti – 66000 so’m
6010 schyot Krediti (QQS hisobga olinmaydi.)
Fevralda: a) stornirovka yozuvi: 1010 schyot Debeti – 66000 so’m 6010 schyot Krediti- 66000 so’m
b) natijali yozuv: 1010 schyot Debeti – 66000 so’m 6410 schyot Debeti – 17400 so’m.
6010 schyot Krediti – 83400 so’m.
Faktura qilinmagan yuklar oy oxirida moddiy boyliklar va to’lash uchun taqdim etiladigan schyotlarning amaldagi kelib tushishi xaqidagi ma’lumotlar asosida aniqlanadi.
Mol etkazib beruvchi o’z vaqtida ogohlantirildi: unga TMZlar qabuli hakida dalolatnoma ilova qilingan xat yuboriladi (M-7 shakl).
Agar xaki to’langan bo’lsayu (6010 schyot Dt, 5110 schyot KT) oy oxirigacha kelib tushmasa TMZlarni xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriyasi hisobot oyida shartli ravishda (1010,1210 schyot Dt, 6010 schyot Kt) kirim qiladi.Bu TMZlarni
xo’jalik yurituvchi sub’ekt balansida ishlab chiqarish zahiralari tartibida aks ettirish uchun shunday qilinadi. Keyingi oyda TMZlar o’sha korrepondentsiyada stonirovka yozuvi bilan qayd etiladi; bk amalda kelib tushganligiga qarab yana kirim qilinadi.

3. Materiallarni omborda va buxgalteriyada hisobga olish.

Omborlarda TMZlar omborchi tomonidan miqdor ko’rsatkichlari bo’yicha varaqlarda hisobga olinadi (jadvalga qaralsin)
Ombor varaqlari TMZlarning har bir turi, navi, xili bo’yicha buxgalteriya tomonidan ochiladi.
Buxgalteriya unga xo’jalik yurituvchi sub’ekt nomi, varaqa tartib raqami, ombor raqami, TMZ nomi, markasi, navi, hajmi, o’lchov birligi, nomenklatura raqami, hisob narxi va boshqalarni yozadi.
Varaqni olgandan keyin omborchi ushbu TMZlar saqlanadigan tokcha yoki joyni ko’rsatadi. Saqlanadigan joyga TMZlarning narxi va soni yozilgan yorliq biktiriladi.
Materiallarni hisobga olishning ombor kartochkasi

Ombor	Stellaj		Yacheyka	Marka	Nav	Yo’nalish	Hajmi		Kod (nomenklatura raqami)		O’lcho v birligi			Narxi	Zaxira meyori
											nomi	Kod
1	2		3	4	5	6	7		8		9	10		11	12
											1-son shaklidagi satr raqami
											13
Qayd sanasi		Huj jat raqami		Qaydning t/r		Kimdan olindi yoki kiga berildi		Kiri		Chiqi			Qoldiq			Nazorat (imzo, sana)
14		15		16		17		18		19			20			21
						Qoldiq
13.03.0 3		2				«Yulduz» fabrikasi		600					600
20.03 03		20		3						200			400
1.04 03		30		4						350			50

Buxgalter Ibragimov I. (imzo)

Ґar doim yuqorida ko’rsatilgan hujjatlar asosida omborchi bu varaqlarga miqdor jihatdan TMZlarning kirim va chiqimini yozadi. Ґar bir yozuvdan so’ng varaqlarda TMZlarning qoldig’i hisoblab chiqariladi.
Avvaldan belgilangan kunlarda(3-5 kunda bir marta) omborchi kirim va chiqim hujjatlarini topshirish ro’yxatini ikki nusxada yozadi. Ro’yxatning birinchi nusxasiga lastlabki hujjatlarni tikib, uni buxgalteriyaga topshiradi. Material bo’limining
buxgalteri bu ro’yxat va unga biriktirilgan hujjatlarni sinchiklab teshirib chiqqandan keyin bu to’g’risida ro’yxatning ikkinchi nusxasini tasdiqlaydi. Ro’yxatning ikkinchi nusxasi omborchida qoladi.
Buxgalter ombordagi eng avvalo kamyob, qimmatbaho TMZlarning haqiqiy qoldiqlarini tanlab nazoratdan o’tkazib, bu to’g’rida varaqlarga tekshirish sanasini va imzo qo’yib tasdiqlaydi. Tanlab tekshirish natijalari bo’yicha moddiy javobgar shaxslarning ishida aniqlangan kamchiliklar to’g’risida ma’lumotlar maxsus daftarga yozilib, bosh buxgalterga xabar qilinadi.
Materiallar nomenklaturasi kam bo’lganda omborlarda ombor hisobi varaqlari o’rniga varaqlarning zarur rekvizitlarini o’z ichiga olgan nav hisobi daftarlaridan foydalanishga yo’l qo’yiladi.
Ґar oyning birinchi kunida omborchi varaqlardagi oyning oxiriga bo’lgan qoldiqlarni ombor bo’yicha qoldiq daftariga ko’chiradi. Bu daftar har bir ombor uchun alohida ochilib, oyning oxirgi kunida omborchiga beriladi. Keyingi oyning 1-2 kunida omborchi bu daftarni buxgalteriyaga qaytaradi.
Qoldiq daftarining TMZ qoldig’ining umumiy summasi buxgalteriyada TMZ harakati bo’yicha yuritiladigan 10-qaydnoma ma’lumotlari bilan solishtiriladi. Sonlarning to’g’ri kelishi hisobot oyida omborda va buxgalteriyada yuritilgan hisobning to’g’riligidan dalolat beradi.
Tovar-moddiy boyliklarni hisobga olishni tashkil etish uslublari turlichadir. Buxgalterlik va saldo uslublari shularning eng kup tarkalganlaridan. hisob-kitobni kulda yuritish sharoitida saldo uslubi birmuncha ilgor uslub hisoblanadi. Bunday uslub buxgalterlik uslubiga nisbatan kator afzalliklarga ega, ana shu afzalliklar mazkur uslubning kuprok ommalashuvini ta’minlagan.
Materiallarni hisobga olishning buxgalterlik uslubi.
Avvalo shuni kayd qilish kerakki, TMZlarni hisobga olishning buxgalterlik uslubini tovar-moddiy boyliklar soni uncha ko’p bo’lmagan korxonalarda qo’llanish tavsiya qilinadi.
Bunday uslub qo’llanilganida xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriyasida subschyotlar razryadida (1010) ishlab chiqarish zahiralarining xar bir turi uchun son- mikdorli hisob-kitob varakalari ochiladi. Buxgaler ushbu varakalarda ombordan kelib tushgan dastlabki asoslovchi hujjatlar (kirim orderlari, TMZlarni qabul qilib olish dalolatnomalar, yuk xaki talabnomalari va boshqalar) ning ma’lumotlari asosida moddiy boyliklar xarajati (saldo,kirim, chikim) ni aks ettiradi. Shunday qilib, ombordagi hisob-kitob varakalaridagi axborot keyinchalik moddiy javobgar shaxslarga doir tovar-moddiy boyliklarning sintetik schyoti (1010) ning xar biri uchun alohida ochiladigan analitik (son-mikdorli) aylanish vedomostlariga kuchiriladi. Materiallarning ombor (M-12 shakli) va buxgalterlik hisob-kitobi (son- mikdorli) varakalarida operatsiyalarni aks ettirishning to’g’riligi va tulikligini tekshirish maqsadida xar oyda moddiy boyliklarning xar bir turi bo’yicha ularning natural kursatkichlarini quyidagi pozitsiyalar yuzasidan takkoslash utkaziladi: Oy boshidan saldo oydagi kirim va chikim bo’yicha aylinishlar oy oxiridadagi saldo.Bu
kursatkichlar ombor va buxgalteriya varaklarda bir xil bulishi lozim, chunki kirim va chikim bo’yicha barcha operatsiyalar bir xildagi dastlabki xajjatlar ma’lumotlari asosida ro’yxatga olinadi. Agar nomuvofiqlik aniqlansa, analitik hisob-kitobda yo’l kuyilgan xatoni topish va bartaraf qilish kerak. Shuningdek aylanish vedomostlarining yakuniy ma’lumotlari ham bosh daftarga yoki nazorat jurnalida kayd qilin gan 1010 schyotdagi aylanishlar va koldiklar bilan takkoslab chiqilishi kerak: ular ham bir xilda bulishi lozim. Tafovutlar bulishi sintetik hisob-kitobda xatoga yo’l kuyilganidan dalolat beradi.
Materaillarni hisobga olishning saldo uslubi.
Materiallarni hisobga olishning operativ-buxgalterlik (saldo) usulining moxiyati shundaki, xo’jalik yurituvchi sub’ekt omborida TMZlarni omborda M-12 shakli bo’yicha hisobga olish varakalari, buxgalteriyada esa ombordagi TMZlar koldigini hisobga olish bo’yicha M-14 shakldagi (saldo daftari) vedomost yuritiladi. Bu daftarda koldiklar xar oyda fakat moddiy boyliklar koldiklari aks ettirib boriladi, ular to’g’risidagi ma’lumotlarni ombor mudiri yoki buxgalteriya xizmati xodimi ombordagi hisob-kitob varakalaridan utkazib turadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriyasida son-mikdorli hisob-kitob varakalari va aylanish vedomostlari yurgizilmaydi. Saldo daftari xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriyasida saqlanadi.
Moddiy boyliklarning ombordagi va buxgalteriyadagi hisob-kitob ma’lumotlarini uzaro takkoslash va uzaro boglab turish uchun buxgalteriyada 10-10- A yoki 5-shakldagi TMZlarning qiymat ifodasidagi harakati vedomosti yurgiziladi. (uncha katta bo’lmagan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda), bu vedomostda oy boshidagi saldo, oy davomida TMZlarning kelishi,ularning sarflanishi va oy oxiridagi saldo aks etadi. Bunday kursatkichlar vedomostda birdaniga ikki bahoda: haqiqiy tannarxi bo’yicha va hisob-kitob baholarida yozib yuoriladi. hisob-kitob bahosi, hisob-kitobning saldo usulini qo’llanish uchun asosiy negiz hisoblanadi. Bu bahoni xo’jalik yurituvchi sub’ektning o’zi belgilaydi va nomeklatura baholar ro’yxatida qayd qilinadi.
Agar 10-, 10-A yoki 5- shakldagi vedomostda (uncha katta bo’lmagan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun) kursatilgan oyning boshi (oxiri) dagi moddiy resurslarining 1010- va 1210- schyotlar bo’yicha hisob-kitob baholariga saldo ombordagi TMZlar koldigini hisobga olishning M-14 shaklidagi vedomostidagi ana shunday koldik bilan bir xil bo’lsa, unda bu TMZlar harakatini hisobga olishga doir dastlabki xajjatlarni belgilashda xatolar bulmaganidan, operatsiyalar hakidagi ma’lumotlarning ombordagi hisob-kitob varakalariga to’g’ri va tulik joylashtirilganidan dalolat beradi.
Materiallar harakati vedomostida 1010-"Materiallar"-schyoti bo’yicha oy boshidagi saldo, TMZlarning oy davomidagi (kirim va chikim buyicha) aylanishlari va TMZlarni haqiqiy tannarxi bo’yicha baholashdagi oy oxiridagi saldoning aks ettirilishi bosh daftarning 1010- schyotidagi shunga uxshash kursatkichlar bilan bir xilda bulishi kerak.
Moddiy boyliklarning analitik joriy hisob-kitobini haqiqiy tannarx bo’yicha baholashda yoki hisob-kitob baholari bo’yicha baholashda yurgizish mumkin.
Materiallar nomlarining soni nisbatan uncha katta bo’lmagan kichik xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda TMZlar nomlarining soni nisbatan uncha katta bo’lmagan kichik xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda TMZlarni ishlab chiqarish (foydalanish) extiyojlari uchun berishda ularni yaxshisi shu oydagi haqiqiy tannarx bo’yicha baholagan ma’kul. Agar aylanishda kup sonli nomdagi TMZlar mavjud bo’lsa, unda analitik hisob-kitobni xar bir nomdagi TMZning hisob-kitob narxlari bo’yicha baholashda yuritish maqsadga muvofiq bo’ladi.
hisob-kitob baholaridan foydalanish TMZlar harakatiga doir hujjatlar bilan ishlash vaqtini jiddiy kamaytiradi, chunki bunda xar bir turdagi TMZ uchun uning xar oydagi o’rtacha haqiqiy tannarxini aniqlab utirishga zarurat bulmaydi.
Ishlab chiqarish zahiralarining turlariga kura hisob-kitobi haqiqiy tannarxga kura yuritiladigan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda bunday zahiralarni ishlab chiqarishga foydalanishga, ta’mirlash extiyojlariga va boshqa maqsadlarga berib yuborishda sarflangan moddiy resurslar o’rtacha tannarx bo’yicha baholanadi, bunday o’rtacha tannarx oy boshidagi TMZlar koldigining tannarxi va ularning hisobot oyida tayyorlangan sonining tannarxidan kelib chikib aniqlanadi. Urtacha arifmetik tannarxni belgilash kup mexnat talab qiladi, chunki u shu turdagi TMZlarni sunggi marta etkazib berish to’g’risidagi ma’lumotlarni TMZlarni hisobga olishning son-mikdorli varakalariga oldindan yozib chikishni talab qiladi.