Moliyaviy va boshqaruv hisobi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“MOLIYAVIY VA BOSHQARUV HISOBI” FANIDAN YAKUNIY NAZORAT ISHI

25-variant

1. 
   Moliyaviy investitsiyalarni kirimini hisobi qanday amalga oshiriladi?
   
2. 
   Naqd pulsiz hisob-kitob shakllari nimalar kiradi?
   
3. 
   Mehnatga haq to’lashda xujjatlar qanday artibda rasmiylashtiriladi?
   
4. 
   Kassa kirim va chiqim muomalalarini xujjatlashtirish qanday amalga oshiriladi?
   

1. Bozor munosabatlari sharoitida pUl resurslarini uzluksiz shakllantirish va ularni daromad keltiruvchi obyektlarga samarali investitsiyalash moliya bozori yordamida ta'minlanadi. Ushbu bozor o'zida pul bozori, kredit bozori va fond bozorini mujassam etadi. Fond bozorida moliyaviy (portfel) investitsiyalar2 amaI qiladi-ki, ular qimmatli qog'ozlarni sotib olishga yo'naltirilgan bo'ladi3. Moliyaviy investitsiyalar - daromad olish (xuddi foizlar, dividendlar va ijara haqi singari) va asosiy kapital qiymatini ko'paytirish maqsadida investor tasarrufida bo’lgan korxona aktivlari. Hozirgi jalb etilgan mablag'lar investitsiya faoliyatini asosan, qimmalli lar, xorijiy kreditlari hisobiga rilmoqda. Aytish kreditlari qarz mablag'lari larJKlOIJ;!:lI kiritilsa ham, bu manbani jalb qilingan mablag'lar tarkibiga ldritish mumkin, chunki bank: krediti investitsiya faoliyatini moliyalashtirish uchun chetdan, krcdit tashkilotlaridan jalb qilinadi. Investitsiya qilishda turlicha vositalar qo'llanilishi mumkin: pul, valuta, kredit, qimmatli qog'ozlar, mulk (moddiy va nomoddiy), turli tovar xomashyolar va h.k. Bular ichida qimmatli qog'ozlarga investitsiya qilish investorning talablarini qondirishning eng samarali va keng tarqalgan usullaridan biri hisoblanadi.
2. Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkillashtirish uning ishtirokchilari ko'p vaqt sarflamasdan to'lovlarni amalga oshirishlari uchun yaratilgan.

Yuqoridagi hujjatlarga muvofiq naqd pulsiz to'lovlarning ishtirokchilari quyidagilar bo'lishi mumkin:

• 
  shaxslar
  
• 
  yuridik shaxslar;
  
• 
  tadbirkorlar
  
• 
  do'konlar;
  
• 
  boshqa muassasalar.
  

Naqd bo'lmagan ishtirokchilar naqd operatsiyalarni amalga oshirgandan so'ng hisob-kitob hujjatlarini oladilar. Ular quyidagi zarur ma'lumotlarni o'z ichiga oladi:

• 
  o'tkazmani oluvchining hisob raqami va BIK;
  
• 
  to'lovchi bankning nomi;
  
• 
  Mablag'lar yechib olinadigan hisobvaraq egasining STIR;
  
• 
  kredit tashkilotining nomi va hisob raqami.
  

Bank o'tkazmasi - bu ba'zi printsiplarga asoslangan tizim. Ularning bajarilishi naqd pulsiz hisob-kitoblarning tartibi va xavfsizligini ta'minlaydi. Shunday qilib, naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil etish quyidagi printsipga asoslanadi:

• 
  Hisobvaraqdan pulni hisobdan chiqarish uchun hisob egasining majburiy roziligi yoki xabarnomasini nazarda tutadigan qabul qilish. Ushbu qoida, hatto davlat idoralarining talablariga ham bo'ysunadi.
  
• 
  To'lovchi tomonidan belgilangan vaqt oralig'ining mavjudligini anglatadigan shoshilinchlik, bu mablag'larni hisobdan chiqarish kerak. Agar ular buzilgan bo'lsa, bank javobgar bo'ladi.
  
• 
  Tanlov erkinligi, bu ishtirokchilarning hisoblash shaklini tanlash imkoniyatini anglatadi.
  
• 
  Barcha operatsiyalarning amaldagi qonunlarga majburiy muvofiqligini nazarda tutadigan qonuniylik.
  
• 
  To'lovlarni puxta bajarish uchun hisobdagi kerakli miqdorni ushlab turishni nazarda tutuvchi likvidlik printsipi.
  
• 
  Naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish tartibi to'g'risidagi qoidalarga rioya etilishini nazorat qilish zarurligini anglatuvchi boshqaruv.
  
• 
  Bitim qatnashchilari o'rtasida shartnoma shartlariga rioya qilmaslik uchun moddiy yoki nomoddiy javobgarlikning mavjudligini nazarda tutadigan javobgarlik.
  

3. Mehnatni tashkil qilish shakliga qarab ishbay va vaqtbay shakllardagi mehnatga haq to’lashlar yakka va umumiy bo’lishi mumkin. Ish jarayonida kasblarni birga qo’shib olib borish, ijrochilarning birini ikkinchisiga bog’liqlik zarurati bo’lsa, mehnatga haq to’lash umumiy bo’lishi mumkin.

Korxonalarda u yoki bu dastlabki hujjatlar shaklini qo’llash ishlab chiqarishning xarakteri, mehnatni tashkil etish va unga haq to’lash tizimiga, shuningdek mahsulot sifatini nazorat qilish usuliga bog’liq. Тasdiqlangan qonunga binoan sanoatda quyidagi dastlabki hujjatlar qo’llaniladi: ishbay ish naryadi, marshrut varaqasi, tayyorlangan mahsulot to’g’risida raport, tayyorlangan mahsulotni hisobga olish qaydnomasi, bajarilgan ishlarni qabul qilish dalolatnomasi, vaqtbay ishlovchilarga berilgan normalashtirilgan topshiriq va boshqalar. Ishlangan mahsulot va bajarilgan ishlar hisobi bo’yicha dastlabki hujjatlar miqdorini anchaga kamaytirish uchun yiriklashtirilgan, kompleks me’yor va baholarni qo’llash, shuningdek bir yo’la tuziladigan bir kunlik hujjatlar o’rniga ko’p kunlik (yig’ma hujjatlar) haftada ishbay ishlarning bajarilishi (Т-28-shakl) ga o’xshagan hujjatlarni qo’llash tavsiya qilinadi.

Ish haqini to’g’ri hisoblash uchun barcha hujjatlarda quyidagi ma’lumotlar keltirilishi kerak: ish joyi (sex, uchastka, bo’lim); hisoblash davri (sana); familiyasi, ismi, otasining ismi; tabel raqami va ishchining razryadi; ish birligiga belgilangan vaqt normasi va baho, ish haqi summasi; bajarilgan ish bo’yicha norma-soat miqdori.


4. Bozor munosabatlari sharoitida pUl resurslarini uzluksiz shakllantirish va ularni daromad keltiruvchi obyektlarga samarali investitsiyalash moliya bozori yordamida ta'minlanadi. Ushbu bozor o'zida pul bozori, kredit bozori va fond bozorini mujassam etadi. Fond bozorida moliyaviy (portfel) investitsiyalar2 amaI qiladi-ki, ular qimmatli qog'ozlarni sotib olishga yo'naltirilgan bo'ladi3. Moliyaviy investitsiyalar - daromad olish (xuddi foizlar, dividendlar va ijara haqi singari) va asosiy kapital qiymatini ko'payKassaga pul topshirilayotgan paytda KO-I shakldagi kirim kassa orderi rasmiylashtiriladi. U ikki qismdan iborat: kirim orderi (blankning chap qismi) va unga oid kvitansiya (o'ng qismi). Kassa kirim orderini buxgalteriya yozib beradi va bosh buxgalter yoki u vakolat bergan shaxs tomonidan irnzolanadi~ Kassa kirim orderini pul topshirayotgan shaxslar qo'liga berish taqiqlanadi. Kirim orderi ijro etish uchun bevosita kassaga topshiriladi, bu yerda kassir ordeming to' g'ri rasmiylashtirilganligini, bosh buxgalteming irnzosi borligi va haqiqiyligini tekshiradi, pulni qabul qiladi, kirim orderi va kvitansiyani irnzolaydi. Pul topshirgan shaxsga kirim orderi kvitansiyasi beriladi. Kassa kirim orderi bo'yicha pullar faqat ushbu hujjat to'ldirilgan kunda qabul qilinadi. 1 Pulning kassadan berilishi K0-2 shakldagi chiqim kassa orderi bilan rasmiylashtiriladi. Kassadan pul ish haqi, mukofot, nafaqa, stipendiyalar berilganda «To'lov vedomosti»da rasmiylashtiriladi. Pul berishga doir barcha hujjatlami korxona rahbari va bosh buxgalter yoki uIar vakolat bergan shaxslar irnzolashi kerak. Agar kassa chiqim orderiga ilova qilingan hujjatlarda korxona rahbarining ruxsat beruvchi qaydi bo'lsa, orderda uning irnzosi bo'lishi shart emas. 1 Kassa chiqim orderi buxgalteriyada tuziladi va kassa chiqim orderlarini qayd qilish jumalida qayd qilinadi va kassirga ijro etish uchun topshiriladi. Kassa chiqim orderlarini pul oluvchi shaxs qo'liga berishga ruxsat etilmaydi.