Moliyaviy tahlil

3-rasm: Daromad turlari
7
Milliy daromad moddiy ishlab chiqarish tarmoqlaridagi korxonalar sof 
mahsulotlarining yigʻindisi sifatida hisoblanadi. Ayrim tarmoq yoki 
korxonalarning sof mahsuloti uning yalpi mahsuloti va moddiy ishlab chiqarish 
sarflari oʻrtasidagi farq (qoldiq) sifatida aniqlanadi. Xizmat koʻrsatuvchi firmaning 
yalpi pul tushumidan xizmat koʻrsatish boʻyicha moddiy sarflar chegirilib, xizmat 
koʻrsatuvchi firmaning (korxonaning) pul shaklidagi yalpi daromadi aniqlanadi.
1-jadval:
Milliy daromad
8
 
№ 
Milliy daromad
1 
Mamlakatdagi milliy iqtisodiyotning xoʻjalik yurituvchi subʼyektlari tomonidan muayyan bir davrda 
(odatda bir yilda) moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida yaratilgan sof mahsulot; yalpi mahsulot hajmidan 
uni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan mehnat vositalari va buyumlarini qoplaydigan mahsulot 
miqsorini — qoplash fondini chegirib tashlangandan keyin qoladigan mahsulot; 
2 
Gʻarb mamlakatlari iqtisodchilari talqinida mamlakatdagi mehnat, kapital va yer egalarining bir yilda 
olgan ish haqi, foyda, foiz va renta kabi daromadlari yigʻindisi. 
Daromadlar-bu subektning xo’jalik faoliyati natijasida, odatda, ijara haqqi, 
foizlar, litsinziya to’lovlari va devdentlar shaklida foyda keltiradigan faoliyat, 
ya’ni tovarlarning sotilishi va xizmatlarning ko’rsatilishi yoki boshqa shaxslarning 
xo’jalik subektning resurslaridan foydalanishi natejasida aktivlarning kelib tushishi 
6
“O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobi milliy standartlari” to’plami Toshkent- 
<>-2011 y, 13-bet. 
7
(
https://www.google.com/search?q=foyda&oq=foyda&aqs=chrome..69i57j0l5.3532j0j8&sourc
eid=chrome&ie=UTF-8#q=daromad+va+uning+turlari
) asosida mualif ishlanmasi. 
8
(
https://uz.wikipedia.org/wiki/Milliy_daromad
) malumotlari asosida mualif tomonidan jadval 
shakliga keltirilgan. 

---

14 
yoki majburiytlarning kamayishi orqali ro’y beradigan iqtisodiy resurslarning 
ko’payishidir.
Yil davomida yaratilgan yalpi mahsulot qiymati 2 qismdan iborat: 
1.
Ilgari yaratilgan va sarflangan ishlab chiqarish vositalarining mahsulotga 
koʻchirilgan qiymati;
2.
Yangidan yaratilgan qiymat. Yangidan yaratilgan qiymat sof mahsulotning 
(Milliy daromadning) qiymatidir. 
Barchamizga malumki raqobatdosh iqtisodiyotda tadbirkorlarning ko’payishi 
manapoliyaga qarshi kurashning jadal suratlarda o’sishiga sabab bo’ladi. 
Tadbirkorlar foyda olish maqsadida yangidan yangi tovarlarni ishlab chiqarish 
yohud yaratishga intiladilar, bu esa kelajakda o’zimizda import o’rnini bosuvchi 
tovarlarni ko’paytiribgina qolmay jaxon bozoriga chiqish va yurtimizni savdo 
sanoat bo’yicha jaxonga tanitish imkoniyatini bersa ajabmas. Bunda bizdan talab 
qilinadigan narsa asosiy faoliyatimizni haqiqatdan ham talab yuqori bo’lgan va 
bozorda tez sotiladigan umuman jaxon uchun eng kerakli va muhim hisoblangan 
tovarlarni mahsulotlarni yaratish, ishlab chiqarish bilan bog’lashimiz zarur. Buning 
uchun bizda barcha imkoniyatlar yaratib qo’yilgan. 
Asosiy (operatsion) faoliyat bu korxona tashkilotning odatdagi faoliyati 
hisoblanib u xo’jalik yurituvchi subektning doimiy faoliyat turi hisoblanadi va 
ushbu faoliyat yuzasidan olingan daromadlar asosiy (opiratsion) faoliyatdan 
olingan daromadlar deb ataladi. 
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 1998 yil 20 avgustda 41-
son bilan tasdiqlangan, O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 
1998 yil 26 avgustda 483-son bilan ro’yhatdan o’tkazilgan “O’zbekiston 
Respublikasi buxgalteriya hisobi milliy standarti” 2-son BHMSda asosiy 
(operatsion) faoliyatdan olingan daromadlarga quydagicha tarif berilgan: Xo’jalik 
yurituvchi subektning odatdagi faoliyati davomida vujudga keladigan davr ichida 
mulk egalarining o’z sarmoyalariga badali bilan bog’liq bo’lgan ko’payishlarni 
istisno etganda, o’z sarmoyasi ko’payishiga olib keladigan tushumlar operatsion 
faoliyatdan daromadlar sifatida izoxlanadi. 

---

15 
Bu berilgan tarifdan shuni ko’rishimiz mumkinki operatsion faoliyat bu 
korxonaning asosiy faoliyati bo’lib hisoblanadi va korxona daromadlari asosini 
ushbu faoliyatdan olingan daromadlar tashkil qiladi. 
Xalqimizda ajoyib bir naql bor “xarajatsiz harakat nolga teng” deyishadi ya’ni 
biz daromad olishni xohlasak albatta oldin xarajat qilishimiz kerak. Mahsulot 
ishlab chiqarish va shu mahsulotni sotish blan shug’ullanuvchi korxonalar o’zining 
operatsion faoliyatini yuritishi uchun ikki yunalishda xarajatlarni amalga 
oshiradilar. 
Bulаr 
quydagilar: