3.2. “NA’F” va “BALSAM PHARM” ma’suliyati cheklangan jamiyatining kreditga layoqatliligini baholash Korxonaning normal faoliyatini olib borishi uchun o‘z aylanma mablag‘lari etarli bo‘lmasa, oborotga qisqa muddatli bank kreditlari jalb qilinishi mumkin.
Jadval ma’lumotidan ko‘rinib turibdiki «Juma paxta tozalash” aksionerlik jamiyatida 2015 yil 1-yanvar holatiga jami aylanma mablag‘lari 137944 ming so‘mni tashkil qilgan holda, o‘z aylanma mablag‘lari 95728 ming so‘mni, bank kreditlari 2391 ming so‘mni, kreditorlik qarzlari 36817 ming so‘mni va boshqa manbalar 3008 ming so‘mni tashkil qilmoqda. 2016 yil 1-yanvar holatiga esa jami aylanma mablag‘lari 141476 ming so‘mni tashkil qilgan holda, o‘z aylanma mablag‘lari 97388 ming so‘mni, bank kreditlari 9201 ming so‘mni, kreditorlik qarzlari 33957 ming so‘mni va boshqa manbalar 930 ming so‘mni va 2017 yil 1-yanvar holatiga jami aylanma mablag‘lari 124097 ming so‘mni tashkil qilgan holda, o‘z aylanma mablag‘lari 96593 ming so‘mni, kreditorlik qarzlari 25659 ming so‘mni va boshqa manbalar 1845 ming so‘mni tashkil qilmoqda. Ko‘rinib turibdiki jami aylanma mablag‘lari tarkibida barcha yillar bo‘yicha o‘z aylanma mablag‘larining ulushi yuqori bo‘lmoqda, bu holat korxonaning moliyaviy ahvoli ijobiyligidan dalolat beradi. YUqorida keltirilgan jadvalda “NA’F” ma’suliyati cheklangan jamiyatidan tashqari “BALSAM PHARM” ma’suliyati cheklangan jamiyati aylanma mablag‘larining manbalari ham keltirilgan. “BALSAM PHARM” ma’suliyati cheklangan jamiyatida 2015 yil 1-yanvar holatiga jami aylanma mablag‘lari 398275 ming so‘mni tashkil qilgan holda, o‘z aylanma mablag‘lari 306948 ming so‘mni, bank kreditlari 8907 ming so‘mni, kreditorlik qarzlari 18808 ming so‘mni va boshqa manbalar 63612 ming so‘mni tashkil qilmoqda. 2016 yil 1-yanvar holatiga esa jami aylanma mablag‘lari 456582 ming so‘mni tashkil qilgan holda, o‘z aylanma mablag‘lari 315439 ming so‘mni, bank kreditlari 11403 ming so‘mni, kreditorlik qarzlari 16115 ming so‘mni va boshqa manbalar 113625 ming so‘mni va 2017 yil 1-yanvar holatiga jami aylanma mablag‘lari 544335 ming so‘mni tashkil qilgan holda, o‘z aylanma mablag‘lari 329541 ming so‘mni,bank kreditlari 19501 ming so‘mni, kreditorlik qarzlari 13493 ming so‘mni va boshqa manbalar 181800 ming so‘mni tashkil qilmoqda. Ko‘rinib turibdiki jami aylanma mablag‘lari tarkibida barcha yillar bo‘yicha o‘z aylanma mablag‘larining ulushi yuqori bo‘lmoqda, bu holat korxonaning moliyaviy ahvoli ijobiyligidan dalolat beradi. Korxonalarning moliyaviy ahvoli ijobiy bo‘lsa, u o‘z vaqtida bank kreditini to‘lashi, mol etkazib beruvchilar bilan hisob-kitob qilishi, ish haqini to‘lashi, byudjetga to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirishi mumkin. Korxonaning moliyaviy ahvoli yomonlashganda to‘lanmagan qarzlar hosil bo‘ladi. To‘lanmagan qarzlar: a) bank kreditlari; b) mol etkazib beruvchilarga o‘z vaqtida to‘lanmagan qarzlar; v) ish haqi bo‘yicha to‘lanmagan qarzlar va boshqalar bo‘yicha yuzaga keladi. Xulosa qilib aytganda aylanma mablag‘lar xo‘jalik subektlarining faoliyatining asosi bo‘lib, shu jumladan korxonalarda ham, bank tomonidan beriladigan kreditlarning aksariyat qismi aylanma mablag‘larga yo‘naltiriladi. SHu tufayli har bir korxona aylanma mablag‘larini to‘g‘ri tashkil qilmog‘i, ulardan foydalanishda samaradorlikka erishmog‘i lozim.
Xulosa Xulosa qilib aytganda hozirgi kunda aylanma mablaglar korxona mulkining asosiy qismi hisoblanadi. Uzluksiz ishlab chiqarishini ta`minlash uchun asosiy ishlab chiqarish fondalaridan tashqori mehnat qurulori va materiallar resurslar ham kerak bo`ladi. Ishlab chiqarish vositalari bi;an birgalikda mahsulot ishlab chiqarishda qatnashadi va uning qiymatini belgilaydi. Korxonaning etarli miqdordagi aylanma mablag`larning korxonaning normal ishlashining asosiy omillaridan birdir va bozor iqtisodiyotining asosiy shartidir . Shuning uchun korxonada asosiy Shartidur. Shuningdek, aylanma mablag`lardan foydolanishni boshqarish ham asosiy shart hisoblanadi. Aylanma mablag`larning iqtisod qiluvchi va ularni boshqaruvchishart sharoitlarini tashkil etish bir qator ijobiy samarolarni beradi. O`zining va bosh qalarning aylanma mablag`laridan samolari foydalamuvchi korxona rasional iqtisodiy ko`rsatkishga erishini mumkin. Shuning uchun ham bu mavzuni ilmiy jihatdan o`rganish juda ham aktuoldir. Bozot iqtisodiyoti sharoitida xo`jalik subektlarining, banklar faoliyatining tijoratlashuni yuzaga keladi. Keyingi yillarda turli korxonalar qaysi mulkchilik shakliga asoslanganiga qara masdan iqtisodiy jihatdan mustoqil bo`lgan korxonalarda qo`shimcha pulmablag`lariga ehtijoy yuzoga keladi va bu ehtijoy zarur bo`lganda bank kreditlar hisobidan qoplanishi mumkin. Shu sababli, bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit va uning muhim elementlaridan biri krditga layoqatlilikni baholashning o`rni va roli muhim ahamiyot kasb etadi. Chunki banklar bozor munosa batlarining mustaqil subektlaridan biri bo`lib iqtisodiy jihatdan faoliyat natijalari uchun o`zlari javobgor hisoblanadilar. Banklarning maqsadi ham korxonalarning o`xshash bo`lib, ular o`z xarajatlarini o`z daromadlari hisobidan qoplab yuqori foyda olishga intiladilar. Korxonaning kreditga layoqatliligini organish tijorat bankiga kredit berish mumkinligini aniqlashga, uning miqdorini, foiz stavkasining darojasini belgilashga imkon beradi.
Kreditga layoqatlilikni baholash korxonaning o`zi uchun ham katta ahamiyat kasb etadi. Bu ko`rsabkichlarining tahliliga asoslanib ular mol yetkazib beruvchilar va boshqa banklar bilan o`zaro munosabatlarini o`rnashtirishlari mumkin. Mijozning kreditga layoqatliligini tekshirishning boshqa usullari han mavjud. Mijozning krditga layokatliligi asosida mijozning faoliyatini xarakter laydigan zarur axboratlarni yixish yotadi: AQSH va boshqa g`arb mamlakatlarida mijozning kreditga layoqatliligini tahlil qilishda banklar uchun maxsus huquqiy norma va qonunlar mavjud. Mijozlar hisobotlarini banklar tomonidan tahlil qilish ikki xil ko`rinishga ega: ichki va tashqi ko`rinishga ega. Tashqi tahlil shu qarz oluvchi faoliyatini boshqalar bilan solishtirishdan iborat.
