Moliyaviy natijalar taxlili

2. Moliyaviy natijalarning shakllanishi, asosiy kursatkichlar va ularning turlari

Moliyaviy natijalar tugrisidagi umumlashgan ma’lumotlar moliyaviy xisobotning muxim shakli 2- shaklda «Moliyaviy natijalar tugrisidagi» xisobot shaklida ifodalanadi.

Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot choraklik xisobot shakliga kirib barcha xujalik yuritiuvchi subyektlar tamonidan tuziladi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot va uni tuldirish tartibi uzbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 2002 yil 27 dekabrdagi 140- sonli yuriunomasi asosida belgilanadi.
Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot shaklining asosiy kursatkichlariga kuyidagilar kiritiladi.
Maxsulot sotishdan yalpining yalpi foydasi(zarari), davr xarajatlari jami, asosiy faoliyatning foyda (zarar)si, moliyaviy faoliyat buyicha daromad (xarajat)lari, mumxujalik faoliyatining foyda (zarar)si, favkulodda foyda (zarar)lar, daromad (foyda) soli\ini tulangunga kadar foyda (zarar), xisobot davrining sof foyda (zarar)si.
Daromad va xarajatlarni bu tarkibda turkumlanishi kuyidagilarga imkon beradi;
- Ishlab chikarish xarajatlarini boshka xarajatlardan farklash va korxona ishlab chikarish faoliyati samaradorligiga baxo berish,
- Moliyaviy boshkaruv yuzasidan operatsion xarajatlarni boshka xarajatlardan farklash
- Korxona tomonidan olinadigan daromadlarni ularning yuzaga kelishi yoki shakllanishi buyicha aloxida tarkiblash asosiy faoliyatdan, moliyaviy faoliyatdan xamda kutilmagan xolatlardan.
Moliyaviy natijalar tugrisidagi yangi xisobot shakli ularning xar bir shakllanish katori buyicha tuliu axborotlarni olish imkonini beradi. Bu axborotlar ichki va tashui axborot foydalanuvchilarining manfaatlar tuunashuvini keltirib chikarmaydi. Agar shunday bulgan edi moliyaviy xisobotni tuzish uoidasi buzilgan bular edi. Negaki moliyaviy xisobotdagi ma’lumotlarda xech kachon bir turkum axborot foydalanuvchilar foydasiga boshka turkum zarari xisobiga aks ettirishlar bulmasligi talab etiladi. Ushbu uoida «Buxgalteriya xisobi tugrisidagi» Respublika uonunining 6- moddasida xam berib utiladi. YA’ni moliyaviy xisobotlarni tuzishdagi betaraflik uoidasi.
- Maxsulot (ish, xizmat)larni sotishning yalpi foyda (zarar)si . Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot shaklining 030 satridan olinadi. Maxsulot (ish, xizmat)larni sotishning yalpi foyda (zarar)sini aniklash uchun sotilgan maxsulot (tovar,xizmat)larning tannarxini chegirish asosida aniklanadi.
Sotishga soliklar, tulovlar, ajratmalarga kuyidagilar kiritiladi. uushilgan kiymat soli\i, aksiz soli\i, reklama soli\i, maxsulot xajmidan ijtimoiy sugurta bulimiga ajratma va x.k.
Maxsulot (ish va xizmat)larni sotilgan katorga kiritishning odatda ikkita sharti xarakterlanadi. Bular kassali va xisobga olish usullaridir. Kassali usulning moxiyati shundaki, bunda maxsulotlar ortib junatilib xisob xujjatlari taudim etilgan va ularning xisob schetlariga puli kelib tushgandan keyingina sotilgan xisoblash va tushum katoriga uushish, sotishga soliklar summasini xam ularning amalga oshish davriga muvofik xisoblashni xarakterlaydi. «Buxgalteriya xisobi tugrisidagi» uonunning kabul uilinishiga kadar respublikamizda ushbu usul kullanib kelindi.
Maxsulot (ish va xizmat) larni sotilgan katorga kiritishning yoki daromadlarni tan olishning xisobga olish usuli esa ularning ortib junatilib xisob xujjatlari taudim etilgan vauti buyicha xisobga olishni xarakterlaydi. Bunda pul tushumlar yoki tulovlarning amalga oshish vautiga axamiyat berilmaydi. Sotishga soliklarning xisob- kitobi xam bevosita ularning tushum sifatida tan olish vauti buyicha xisobga olinadi.
- Maxsulot sotishdan yalpi foyda. Bu kursatkich moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotning 030-satrida kursatilgan. Maxsulot sotishdan olingan yalpi moliyaviy natija foyda yoki zarar kuyidagi boglanishlar asosida aniklanadi. YA’ni maxsulot (ish va xizmat) larni sotishdan olingan sof tushumdan shu maxsulot (ish va xizmat)larning ishlab chikarish tannarxini chegirish asosida aniklanadi.
Korxona foydasining asosiy uismini bevosita maxsulot (ish va xizmat) lardan olingan foyda tashkil etadi.
- Asosiy ishlab chikarish faoliyatning moliyaviy natijasi. (Foyda yoki zarar).-110 – satr. Asosiy ishlab chikarish faoliyatining moliyaviy natijasi kuyidagi boglanishlarda aniklanadi. YA’ni, Maxsulot (ish va xizmat) larni sotishdan olingan foyda summasidan davr xarajatlari tarkibiga kiruvchi sotish xarajatlari, ma’muriy xarajatlar, va boshka umumxujalik xarajatlarini chegirish xamda, asosiy faoliyatning boshka jarayonlaridan olingan daromad va xarajatlarni tartibli farklash asosida aniklanadi.
- Moliyaviy faoliyatdan olingan foyda (zarar).