Moliyaviy hisobot auditi

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY 
TAMOYILLARI
96 
Shuning uchun intellektual mulk qanday usulda qilib baholanganligini belgilash zarur. 
Masalan, agar u ilmiy tadqiqotlar bo’lsa, ular eskirib qolmaganmi? Chunki bu aktiv turi
ko’p hollarda moddiy ko’rinishga ega emas va amaliyotda ko’pincha nomoddiy aktiv 
ob’yektlarining korxonaga aniq fakt yuzasidan tushganligini nazorat qilish muammosi yuzaga 
keladi. 
Ko’rsatilgan vosita kategoriyasi o’ziga xosligiga qaramasdan nomoddiy aktivlarni ushishi 
mos keladigan hujjatlar formasida olib borilishi kerak. Bunday hujjatlar biror- bir ma’lumotni 
sanoat asarini va boshqalarni aks ettiradi. Shuningdek, nomoddiy aktivlarni korxonaga amalda 
bo’lganini va ularni amortizatsiya muddatini aks ettiradigan hujjatlar tuzilishi shart. 
Ta’sischilarning ustav kapitalga qo’yilmalari ularning amaldagi tushumiga mos ravishda hisobda 
va balansda aks ettiriladi. 
Qo’yilmalarning korxona ustav kapitali amalda tushish vaqti quyidagilar bo’ladi: 
1.
Pul mablag’lari uchun – pullarni hisob varaqaga o’tkazilgan yoki kassaga 
kiritilgan kuni 
2.
Asosiy vosita moddiy va nomoddiy aktivlar uchun asosiy vositalar, moddiy va 
nomoddiy aktivlarni qabul qilish – topshirish dalolatnomasini va shu ob’yektlarning kelib 
tushganligini tasdiqlaydigan boshqa hujjatlarning tuzilgan kuni. 
Ta’sischilarni korxona ustav kapitalga kiritilgan qo’yilmalarining to’liqligi, ta’sis hujjatlari 
va ustav kapital hisobvaraqalaridagi qo’yilma hajmi ustav kapitalga ta’sischilar qo’yilmalari 
bo’yicha qarzlar hisobvaraqasining hajmi bilan solishtirilib tekshiriladi. 
Ustav kapital tekshirish davrida buxgalter hujjatlarining va 13-jurnal orderidagi ustav 
kapital hisob varaqasi bo’yicha qilingan yozuvlar qonuniy va to’g’ri rasmiylashtirilganligini va 
ularni amal qilib kelinayotgan qonunga mos ekanligini o’rnatishi zarur. 
Ta’sischilar va ularning omonat ulushining miqdorini tekshirgan paytda, auditor 
ta’sischilarning va ularning maksimal omonat ulushining maksimal soni va ustav kapitalining 
minimal soni tegishli turdagi yuridik shaxslar uchun maxsus qonun bilan aniqlanishini esdan 
chiqarmasligi lozim. 
Shuni ham ta’kidlab o’tish lozimki, ustav fondi qayta tiklangan ta’sis hujjatlarining 
miqdoridan ortiq bo’lmasligi kerak. Shuning uchun auditning asosiy vazifalaridan biri bu ustav 
kapitali miqdorining turg’unlik prinsipiga amal qilinishini, uning ma’lum ta’sis hujjatlari 
miqdoriga mos kelishini ta’minlash. Holbuki, ayrim qonunda ko’rsatilgan vat a’sis hujjatlaridagi 
holatlarida bu miqdorning oshishi va kamayishi ruxsat etilgan. Bunday holatlar tashkilotga yangi 
ishchi olish, ular tomonidan qo’shimcha to’lov kiritilishi va xo’jalik faoliyatidan tushgan foydani 
ustav kapitalni ko’paytirishga yo’naltirganda o’rinlidir. 
Ustav kapitali ko’payishi taqsimlanmagan foydani hisoblash debet schyoti bo’yicha va 
ustav kapitali kredit bo’yicha hisoblanadi. 
Ustav kapitali kamayishi, ustav kapitali debeti bo’yicha va chiqib ketayotgan ta’sischilar 
hisob schyotlari kredit bo’yicha hisoblanadi. 
Aksionerlik jamiyatida ustav kapitali yangi aksiyalar chiqarish evaziga va ularning 
nominal qiymatini oshirish hisobiga ko’payadi, aksiyalarning bir qismini to’lash va aksiya 
nominal qiymatini pasaytirish evaziga kamayishi mumkin. Shuning uchun, tekshirish davomida 
auditor ustav kapitalida va tashkilot ta’sis hujjatlaridagi o’zgarishlarning asosliligini tekshirishi 
lozim. 
Undan tashqari, ustav kapitali ta’sischilar maqsadli to’lovlari evaziga ham to’ldirilishi 
mumkin. Ta’sischi tomonidan chiqarilgan aksiyalar miqdori ularning umumiy miqdoridan oshib 
ketishi ham mumkinligi amaliyotda ham uchrab turishi mumkin. Mulk tarkibiga ba’zi holatlarda 
oldingi va yaroqsiz asosiy vositalar, inventar va xo’jalik asboblari, nomoddiy aktivlar – nau-xou, 
yo’qotilgan intellektual mulk ham kiradi.