Молиявий ҳисоботларни тақдим этишнинг концептуал асоси

Капитални сақлаб туриш концепциялари ва фойдани аниқлаш 
8.3 
Капитал концепциялари 8.1-бандда капитални сақлаб туришнинг қуйидаги концепциялари билан 
боғлиқ:
(а) 
Молиявий капитални сақлаб туриш
. Мазкур концепцияга асосан фақат давр охирига соф 
активларнинг молиявий (ёки пул) қиймати давр давомида мулкдорлар фойдасига 
тақсимлаш ва улар томонидан бадаллар таъсири истисно қилингандан кейин давр бошига 
соф активларнинг молиявий (ёки пул) қийматидан ошган тақдирда фойда олинади. 
Молиявий капитални сақлаб туриш номинал пул бирликларида ёки доимий харид қилиш 
қобилияти бирликларида баҳоланиши мумкин. 
(б) 
Жисмоний капитални сақлаб туриш.
Мазкур концепцияга асосан фақат давр охирига 
ташкилотнинг ишлаб чиқариш қуввати (ёки операцион қобилияти) (ёхуд бундай қувватга 
эришиш учун зарур ресурслар ёки маблағлар) давр давомида мулкдорлар фойдасига 
тақсимлаш ва улар томонидан бадаллар таъсири истисно қилингандан кейин давр бошига 
жисмоний ишлаб чиқариш қувватидан ошган тақдирда фойда олинади. 
8.4 
Капитални сақлаб туриш концепцияси ташкилот унинг қийматини сақлаб туришга интиладиган 
капитални қай тарзда аниқлаши билан боғлиқ. У капитал концепциялари ва фойда концепциялари 
ўртасида ўзаро тасирни аниқлайди, чунки у фойдани баҳолаш учун бошланиш нуқтасини таклиф 
қилади; у ташкилот капиталининг рентабеллиги тушунчаси ва у томондан капиталнинг қайтарилиши 
тушунчасини ажратади; фақат капитални сақлаб туриш учун зарур суммалардан ортиқ активларнинг 
тушиши фойда ва шунга мос равишда капиталнинг рентабеллиги деб ҳисобланиши мумкин. 
Бинобарин, фойда - бу харажатлар (жумладан бу ўринли бўлганда капитални сақлаб туриш билан 
боғлиқ тузатишлар) даромадлардан чегирилгандан кейин қолдиқ суммани англатади. Агар 
харажатлар даромадлардан ошса, қолдиқ сумма зарар ҳисоланади. 
8.5 
Жисмоний капитални сақлаб туриш концепцияси баҳолаш асоси сифатида ўрнини қоплашнинг жорий 
қийматини танлашни талаб этади. Молиявий капитални сақлаб туриш концепцияси, лекин, муайян 
баҳолаш асоси қўлланилишини талаб қилмайди. Баҳолаш асосини танлаш мазкур концепцияга асосан 
ташкилот унинг қийматини сақлаб туришга интиладиган молиявий капитал турига боғлиқ. 
8.6 
Иккита капитални сақлаб туриш концепцияси ўртасидаги жиддий фарқ ташкилотнинг активлари ва 
мажбуриятлари нархлари ўзгаришларининг таъсирларини қандай ҳисобга олиш лозимлигидан 
иборат. Умумий маънода, агар давр охирига у давр бошидагидек ҳажмда капиталга эга бўлса, 
ташкилот ўз капиталини сақлаб туришни таъминлаган бўлади. Капитални давр бошига бўлган ҳолат 
даражасида сақлаб туриш учун зарур бўлган суммадан ортиқ ҳар қандай сумма фойда ҳисобланади. 

---

Концептуал асос 
© МҲХС Фонди 
67 
8.7 
Молиявий капитални сақлаб туриш концепциясига асосан қачон капитал номинал пул бирликларида 
аниқланса, фойда давр учун капиталнинг номинал пул қийматининг ўсишини намоён қилади. Шу 
тариқа, давр мобайнида анъанавий тарзда эгаликдан олинган даромад деб номланадиган сақланадиган 
актив нархининг ўсиши, концептуал тарзда фойданинг компоненти ҳисобланади. Лекин, айирбошлаш 
операцияси доирасида активлар ҳисобдан чиқарилгунга қадар улар тан олинмаслиги мумкин. 
Молиявий капитални сақлаб туриш концепцияси доимий харид қилиш қобилияти атамаларида 
аниқланса, фойда давр учун инвестиция қилинган харид қилиш қобилиятининг ўсишини намоён 
қилади. Бу ҳолда фақат нархларнинг умумий даражасининг ўсишидан ошадиган активлар нархининг 
ошиши қисмида фойда ҳисобланади. Ўсишнинг қолган қисми капитални сақлаб туриш билан боғлиқ 
тузатишлар ҳисобланади ва бинобарин, хусусий капитал таркибига киритилади. 
8.8 
Жисмоний капитални сақлаб туриш концепциясига асосан, қачон капитал жисмоний ишлаб чиқариш 
қуввати нуқтаи назаридан аниқланса, фойда давр учун бундай капиталнинг ўсишини намоён қилади. 
Ташкилотнинг активлари ва мажбуриятларига таъсир кўрсатадиган нархларнинг барча ўзгаришлари 
ташкилотнинг жисмоний ишлаб чиқариш қувватини баҳолашдаги ўзгаришлар ҳисобланади; 
бинобарин, улар фойда сифатида эмас, балки хусусий капитал таркибига киритиладиган капитални 
сақлаб туриш билан боғлиқ тузатишлар сифатида кўриб чиқилади. 
8.9 
Баҳолаш асоси ва капитални сақлаб туриш концепциясини танлаш молиявий ҳисоботни тайёрлашда 
фойдаланиладиган ҳисоб моделини белгилайди. Ҳисобнинг турли моделлари ўринлилик ва 
ишончлиликнинг турли даражаси билан тавсифланади ва ўз танловида, бошқа соҳаларда каби, 
раҳбарият ўринлилик ва ишончлилик ўртасида ҳам мувозанатга риоя қилиш лозим. 
Концептуал асос
ҳисобнинг турли моделларига қўлланади ва танланган моделга мувофиқ тайёрланган молиявий 
ҳисоботни тайёрлаш ва тақдим этишга нисбатан қўрсатма беради. Ҳозирги вақтда Кенгаш муайян 
ҳисоб моделидан фойдаланишни тавсия қилмайди, камдан-кам ҳоллар бундан мустасно, масалан, 
гиперинфляция иқтисодиётига эга мамлакат валютасида молиявий ҳисобот тақдим этувчи 
ташкилотлар учун. Шунга қарамай, бу ният жаҳонда содир бўладиган ўзгаришлар туфайли такроран 
таҳлил қилинади.