Moliya”fanidan O’quv-uslubiy majmua

Kalkulyator ishoralari-uni to’g’ri tushunish. Kalkulyatorlar biroz foydalanishga qulay. Ammo bu jarayonda tez tez kuzatiladigan xatolar ham mavjud. Moliyaviy malkulyatordan foydalanishda muammoni yechish uchun quyidagi qadamlarni amalga oshirish zarur.

1. 
   Kalkulyatoringizni yiliga bir marta to’lovlarga to’g’irlang. Ba’zi moliyaviy kalkulyatorlar oylik to’lovlari asosida to’g’irlangan bo’ladi. Uni yillik to’lovlarga o’zgartiring. N davrlar soni va r ni har bir davr uchun foiz stavkasi sifatida oling.
   

2. 
   Kalkuyatoringizni eng kamida to’rt xonali yoki o’zgaruvchan o’nli o’ringa o’tkazing (to’qqiz o’nlik son). Ko’pchilik kalkulyatorlar faqat 2 xonali sonlarni
   

⁸¹ www.pearsonhighered.com/keow dagi A ilova Texas Instruments BA II Plus va Hewlett-Packyard 1 0BII kalkuyatorlari uchun qo’llanmani taqdim etadi.

125
ko’rsatadi. Chunki foiz stavkalar juda kichik bo’ladi eng kami 4 xonali yaxlitlashdan foydalaning.

3. 
   Kalkulyatoringizni “tugallash” holatiga qo’ying. Sizning kalkuyatoringiz pul oqimlari har davrning ohirida bo’ladi deb tushunishi mumkin.
   

Eng mashhur moliyaviy kalkulyatorlar Texas Instruments BA II Plus (TI BA II Plus) va Hewlett-Packyard 1 0BII (HP 1 0BII) hisoblanadi. Agar ushbu kalkulyatorlardan birortasidan foydalanayotgan paytingizda muammolar vujudga kelsa www.pearsonhighered.com/keow dagi A ilovani ko’ring. U ikki kalkulyator uchun ham qo’llanma taklif etgan.

Jadvallar. Amaliyotdan olsak, ko’pchilik pul kalkulyatorlari komputerlarda mahsus jadvallar dasturlari yordamida amalga oshiriladi. Hisob kitob qiluvchi jadval dasturlari bo’lsa ham ularning orasida eng mashhuri Microsoft korporatsiyasi Ecxel dasturi. U ham moliyaviy kalkulyatorlarga o’xshab ketadi,

Excelda kelgusi qiymatlarni aniqlash uchun mahsus tayyor funksiyalari mavjud. Excel ishoralari-uni to’g’ri tushunish. 1. Excel taklif etayotgan formuladan

foydalan. Barcha Excel funksiyalari bir xil tuzilgan: birinchi “=” belgisi, ikkinchisi
(masalan, FV yoki PV) va uchinchisi funksiyalar kichik qavslar ichida joylashgan.
Masalan, kelgusi qiymat funksiyasi quyidagicha bo’ladi.
= FV(rate, nper, pmt, pv)

Excel yacheykasida (ma’lumot kiritiladigan jadval bo’lagi) funksiyani terishni boshlasangiz, kiritilgfan o’zgaruvchilar jadvalning yuqori qismida ma’lum ketma ketlikda joylashadi va shunga muvofiq qaysi o’zgaruvchini kiritishingizni bilishingiz mumkin. Masalan, = FV(rate, nper, pmt, pv, type) paydo bo’ladi, rate so’zi belgilangan shaklda bo’lishi shu ma’lumotni kiritish zarur ekanligini bildiradi. Bunga ko’ra, o’zgaruvchilarni kiritishingizda butun funksiyalarni eslab qolishingizga xojat qolmaydi.

2. 
   Agar xato qilsangiz “Help” piktogrammasini bosing. Excel jadvalining yuqori qismida Help so’zini ko’rishingiz mumkin-boshqa bir yo’li F1 tugmasini bosish orqali ham amalga oshirilishi mumkin. Agar xato qilsangiz yordam beruvchi bu help belgisidir. Uni bosib “PV” yoki “FV” ni qidirish joyiga bosing va natijada dastur buni qanday amalga oshirishni tushuntirib beradi. Qolgan boshqa barcha moliyaviy hisob kitoblar ham huddi shu yo’sinda amalga ohirilishi mumkin.
   

2. 
   r o’zgaruvchisini yaxlitlashda ehtiyotkor bo’ling. Masalan, har oyda hisoblanadigan 6.99 ga teng bo’lgan foiz stavkasini hisoblayapsiz. Bu foiz stavkasini har biro y uchun hisobga olishni anglatadi, ya’ni =6.99%/12, va siz bo’lish amalini bajarayotgan ekansiz, bo’lish amalga oshirilgunga qadar “=” belgisini kiritishingiz zarur bo’ladi. 0.0699/12 ni 0.58 ga yaxlitlamang va r uchun 0.58ni kiriting. Uning o’rniga =6.99/12 yoki o’nli kasrda 0.0699/12 ni r o’rniga kiriting.
   

Anglagan bo’lsangiz kerak, Excel jadvallarida foydalaniladigan usullar moliyaviy kalkulyatornikiga o’xshab ketadi, Excelda foiz stavka (0.06) o’nli kasr yoki % belgisi bilan (6%) orqali belgilanadi, (moliyaviy kalkulyatordan foydalanishda esa) 6 ni kiritamiz.

126

4. 
   Excel shartli belgilari sizni chalg’itishiga yo’l qo’ymang. Excel r yoki I/Y belgisini foiz stavkasi sifatida tushunmaydi. Uning o’rniga u termin nisbatidan foydalanadi. Bu sizni bezovta qilishiga yo’l bermang. Shuningdek, Excel n belgisidan yillar sonini bildirish uchun foydalanmaydi. Buning o’rniga nper belgisidan foydalanadi. Yana bir marta bu sizni bezovta qilishiga yo’l bermang. n ham nper ham davrlarni bildiradi.
   

4. 
   “Type” o’zgaruvchini kiritishda chalg’imang. Siz Excel biz hali gaplashmagan o’zgaruvchini “type” kiritishingizni talab qilishi mumkin. Agar siz “=FV” ni teradigan bo’lsangiz, yacheyka pastida “=FV (rate, nper, pmt, pv, type)” paydo bo’ladi. Bu yangi o’zgaruvchi sizni chalg’itishiga yo’l qo’ymang. “type” o’zgaruvchisi to’lovlar , pmt har bir yilning ohirida amalga oshirilishini (ya’ni type
   

• 
  0) yoki har bir davrning boshini (ya’ni type = 1) bildiradi. Lekin jadvalda belgilangan “type” nolga teng deb olinadi.
  

Shunday ekan agar siz “type” qiymat belgilamasangiz dastur to’lovlar har yilning ohirida amalga oshiriladi deb hisoblaydi. Biz buni davr ohirida amalga oshiriladi deb hisoblaymiz, agar unday bo’lmasa, bular bilan bobning keying qismlarida tanishamiz. Sezgan bo’lsangiz barcha to’lovlar davr ohirida amalga oshiriladi deb hisoblasak, “type” o’zgaruvchisidan foydalanmasak ham bo’ladi.

Pulning vaqt bo’yicha qiymati muammosining ikki qo’shimcha turlari. Ba’zida pulning vaqt bo’yicha qiymati qiymatning joriy yoki kelgusi qiymatlarini aniqlashga qaratilmaydi, ammo buning o’rniga kelgusi davrdalar n, yoki foiz stavkasi, r bilan ham shug’ullanadi. Masalan, bu savolning javobida biz n qiymatini aniqlashimiz ham mumkin.
 Pul investitsiya qilganimdan qancha vaqt o’tib ikkinchi uy sotib olishga yetarli mablag’im bo’ladi?

Shuningdek, bu savol r uchun berilganda quyidagicha javob topishimiz mumkin bo’ladi.

 Yangi tug’ilgan farzandim kollej ta’limini olishi uchun qanday stavkada investitsiya kiritishim kerak bo’ladi?

 Mening investitsiyam qancha foiz daromadi oldi?

Moliyaviy kalkulyator yoki excel jadvallari orqali yuqoridagi holatlarda r yoki n ning qiymatini osonlikcha topib olishimiz mumkin. Bu matematik formulalar orqali ham amalga oshirilishi mumkin, lekin bu jadvallar yoki kalkulyatorlar yordamida amalga oshirilganda nisbatan osonroq bo’ladi, keling bularga to’xtalib o’taylik.

Davrlar sonini aniqlash. Faraz qilamiz siz 9330 dollar investitsiya 10% foiz stavkasida 20 000 dollarga aylanishi uchun qancha vaqt talab qiladi? Endi buni moliyaviy kalkulyator va Excel jadvallari orqali aniqlashga harakat qilib ko’raylik.


Excel jadvallaridan foydalanish. Excel dasturida buni hisoblash ham oson. Biz = NPER funksiyasidan foydalanib rate, pmt, pv va fv qiymatlarini kiritamiz

127