Moliyaboz p65

n
C
n
C
C
C
C
P
Annuitetlar. Barcha to‘lovlar bir-birlari bilan teng bo‘lsa, yuqo-
rida keltirilgan formula (1) soddalashib, quyidagi ko‘rinishga keladi:
1
2
1
1
1
((1
â
1)
(1
...
.
(1
â) (1 â)
(1 â)
(1 â) â
+
+
−
+
+
+ +
=
=
+
+
+
+
n
C
n
n
C
C
P
Agarda  bu  muntazam  to‘lovlar  har  yili  tushsa,  unda  ular
annuitetlar deyiladi. Annuitet quyidagicha hisoblanadi:
1
(1
â) â
.
(1
â)
1
+
+
=
+
−
n
C
n
P
C
Hozirgi vaqtda ushbu termin barcha bir xil muntazam to‘lovlarga
nisbatan ularning davriyligidan qat’i nazar, ko‘p qo‘llaniladi.
Aksiyalar.  Aksiyaning  muomala  muddati  cheklanmagan
bo‘lganligi uchun yillik dividendlarni D mutlaq miqdorda o‘zgarmas
va bir-biriga teng deb olib, aksiyalarning bahosini aniqlashda doimiy
renta modelini qo‘llash mumkin. Bu modelda renta hadi R = D,
unda aksiyaning bahosi:
.
D
S =
i
Aksiya bahosini aniqlashda aksiyalar kursi tushunchasi ish-
latiladi.  Aksiya  kursi  aksiya  bahosini  uning  nominaliga  nisbati
ko‘rinishida topiladi:
=
D
S
N
K =
N
i
yoki ulushlar birligida, yoki foizlarda (bu holda tenglikning ikkala
tomonini 100 foizga ko‘paytirish lozim) hisoblanadi. Ba’zi tegishli

---

219
adabiyotlarda «aksiya kursi» tushunchasida dividendlarni ikki xil
ifodalash (mutlaq miqdorda va foizlarda) bilan bog‘liq birmuncha
chalkashliklar mavjud. Bilish kerakki, dividend har doim mutlaq
(pul  birligida)  miqdorda  ifodalanadi,  foizlardagi  ifodasi  esa
dividendning mutlaq miqdorini nominal narxi bilan solishtirishdan
kelib chiqariladi.
«Aksiya bahosi» tushunchasini ko‘rishda hisoblab topiladigan
bahosi nazarda tutilgan. Hisoblab topiladigan bahodan tashqari,
aksiya yana quyidagi baholarga ega:
• nominal bahoga (nominalga);
• kurs bahoga (aksiyaning bozor bahosi yoki birja narxi sifatida
xizmat qiladi);
• buxgalterlik (hisob kitobidagi) balans bahosi.
Nominal – bu aksiyaning birlamchi emissiyasida ko‘rsatilgan
bahosi.
Aksiyalarning kurs yoki bozor bahosi (narxi) turlicha va har
xil formulalar yordamida hisoblab topiladi. Aksiyaning bu bahosini
hisoblashda qo‘llaniladigan usullardan birida ikki turdagi inves-
torlarning mavjudligidan kelib chiqiladi. Investorlarning bir turi
yuqori dividendlarga yo‘nalgan bo‘lsa, ikkinchi turi esa aksiyalar-
ning  bozor  bahosining  ortishiga  intiladi.  Shunga  mos  ravishda,
aksiyalarning bozor narxi (bahosi) o‘rtacha vaznlashtirilgan summa
ko‘rinishida aniqlanadi:
,
1,
+
+ =
y
x
y
p
3
D
S = x
S
i
bu yerda, x – baland dividendlarni orzu qiluvchi investorlar ulushi;
y – aksiyalar kurs narxining oshishini xohlovchi investorlar ulushi;
S
3 
– bo‘lib o‘tgan savdolarda (savdolarning yopilishi kunida)
aksiyalarning ushbu turiga belgilangan bozor bahosi (narxi).
Aksiyalarning  bozor  narxini  hisoblashda x  va  y  qiymatlariga
bog‘liq holda kurs (u≈1) yoki dividend (x≈1) yondashuv ishlatilishi
mumkin. Lekin na kurs va na dividend yondashuv aksiyalarning
real bahosini aniqlashda qoniqarli natija bera olmaydi.
Aksiyalarning  kelajakdagi  davrlardagi  bozor  bahosi  (narxi)ni
texnik tahlil metodlari yordamida hisoblab topiladi. Bu metodlarga

---

221
obligatsiyalar  bo‘yicha  esa  faqat  ssuda  foizi  (nominal  va  kupon
ma’lum)  miqdorigina  noaniq  bo‘lishi  mumkin.  Bu  holat
(noaniqlik) ishonchsizlikni keltirib chiqarmaydi.
Faraz  qilaylik,  investor  qimmatli  qog‘ozni  so‘ndirilishiga  t
1
kun qolguncha sotib  olgan va so‘ndirilishiga t
2
  kun qolganda esa
sotib yuborgan (t
1
 > t
2
). Bundagi daromadni  topamiz. So‘ndirilishiga
mos ravishda t
1
 va t
2
 kunlar qolgungacha mavjud bo‘lgan depozit
foiz stavkalarini t
1
 va t
2
 orqali belgilab olamiz. Unda sotib olish
S
1
 va sotish S
2
 narxlari quyidagicha hisoblab topiladi:
1
2
1
2
;
(1
)
(1
)
365
365
.
=
=
+
+