Moliya tizimini isloh qilishda innovatsiyalardan foydalanish yo’llari reja: Kirish

3.Moliya tizimini isloh qilishda innovatsiyalardan foydalanish yo’llari
Milliy iqtisodiyotni har tomonlama rivojlantirishda innovasion jarayonlarni samarali boshqarish innovasion faoliyatning muhim jihatlaridan hisoblanadi. Shu bois, sanoat korxonalaridagi mavjud moddiy-texnik bazani yangilash, ishlab chiqarish ob'ektlarini rivojlantirish, yangi faoliyat turlarini o'zlashtirish, ilmiy hajmdor mahsulotlar ishlab chiqarish, korxonalarda innovasion muhitni yaratish, innovasion ishlab chiqarishni rag'batlantirish innoỹvasion jarayonlarni strategik boshqarishning asosiy vazifalaridan biridir.
Shu bilan birga, iqtisodiyot tarmoqlarida ishlab chiqarishni modernizasiyalash, raqobatchilikka asoslangan biznes muhitini yanada rivojlantirishda davlat tomonidan innovasion siyosatning amalga oshirilishi muhim ustuvor yo'nalishlardan hisoblanadi. Chunki davlat tasarrufidan chiqarilgan va xususiylashtirilgan korxonalar negizida tashkil etilgan xo'jalik sub'ektlarida innovasion jarayonlarni strategik boshqarishning ahamiyati ortib bormoqda.
Xo'jalik yuritishning zamonaviy shart-sharoitlarida iqtisodiy o'sishning sur'ati va sifatini Innovasion loyihaning mahsulot hayotiylik tsikli barcha bosqichlarida zarur moliyaviy resurslar bilan ta'minlanganligining yuqori darajasi bozor tomonidan mahsulot etarli darajada qabul qilinmasligi bilan bog'liq xatarni kamaytiradi va uning samaradorligini oshiradi. Quyidagilar innovasion faoliyatni moliyalashtirish tizimining elementlari hisoblanadi:
● Investision resurslar manbalari;
● Moliyaviy mablag'larni jamlash va ularni innovasion loyihalarga investisiyalash mexanizmi;
● Investision resurslar samaradorligi va qarz kapitalining qaytarilishini ta'minlashga qaratilgan boshqarish mexanizmi. Innovasion faoliyatni moliyalashtirishning quyidagi shakllari mavjud:
1. Korxonaning o'z mablag'lari hisobidan moliyalashtirish;
2. Bank kreditlari orqali moliyalashtirish;
3. Venchur moliyalashtirish;
4. Lizing;
5. Forfeyting;
6. Aralash moliyalashtirish va boshqalar. Umuman olganda, innovasion loyihalarni moliyalashtirish tizimi moliyalashtirish manbalari va moliyalashtirishning tashkiliy shakllarini o'z ichiga oladi.
Moliyaviy innovatsiyalar yangi moliyaviy vositalar bilan bir qatorda yangi moliyaviy vositalarni yaratish harakati moliyaviy texnologiyalar, muassasalarva bozorlar. So'nggi moliyaviy yangiliklarga quyidagilar kiradi to'siq mablag'lari, xususiy kapital, ob-havoning hosilalari, chakana tuzilgan mahsulotlar, birjada sotiladigan mablag'lar, ko'p oilaviy ofislarva Islom aloqalari (Sukuk). Soyali bank tizimi ko'plab moliyaviy yangiliklarni yaratdi, shu jumladan ipoteka kreditlari bilan ta'minlangan qimmatli qog'ozlar mahsulotlar va garovga qo'yilgan qarz majburiyatlari (CDO)
Innovatsiyalarning toifasi mavjud: institutsional, mahsulot va jarayon. Institutsional innovatsiyalar, masalan, maxsus kredit karta firmalari kabi yangi turdagi moliyaviy firmalarning yaratilishi bilan bog'liq Capital One, elektron savdo maydonchalari kabi Charlz Shvab korporatsiyasiva to'g'ridan-to'g'ri banklar. Mahsulot innovatsiyasi kabi yangi mahsulotlarga taalluqlidir hosilalar, sekuritizatsiyava chet el valyutasidagi ipoteka kreditlari. Jarayon yangiliklari, shu jumladan moliyaviy biznesni olib borishning yangi usullari bilan bog'liq onlayn bank va telefon banki.
Iqtisodiy nazariya ularning qaysi turlari haqida ko'p gapirishlari mumkin qimmatli qog'ozlar mavjud bo'lishi kerak va nega ba'zilari bo'lmasligi mumkin (nega ba'zi bozorlar bo'lishi kerak "to'liqsiz"), ammo nima uchun yangi turdagi qimmatli qog'ozlar paydo bo'lishi kerakligi haqida gapirish juda oz.
Bundan tashqari, muayyan turdagi qimmatli qog'ozlarga talab kam bo'lishi kerak. The kapital aktivlarini narxlash modeli, birinchi tomonidan ishlab chiqilgan Jek L. Treynor va Uilyam F. Sharpe, investorlarning to'liq ishlashi kerakligini taklif qiladi diversifikatsiya qilish va ularning portfellari "bozor" aralashmasi va investitsiyalarni xatarsiz bo'lishi kerak. Turli xil tavakkal / rentabellik maqsadlariga ega bo'lgan sarmoyadorlar o'zlarining portfellarida bozor rentabelligini nisbati va rentabelligini oshirish uchun vositalardan foydalanishlari mumkin. Biroq, Richard Roll ushbu model noto'g'ri ekanligini ta'kidladi, chunki investorlar butun bozorga sarmoya kiritolmaydilar. Bu shuni anglatadiki, yangi turdagi investitsiya imkoniyatlarini ochadigan vositalarga talab bo'lishi kerak (chunki bu investorlarni butun bozorni sotib olish imkoniyatiga yaqinlashadi), ammo mavjud risklarni qayta paketlaydigan vositalarga emas (chunki investorlar allaqachon shuncha ta'sirga ega) ularning portfelidagi ushbu xatarlar).
Agar dunyo mavjud bo'lgan bo'lsa Arrow-Debreu modeli pozitsiyalar, keyin moliyaviy yangiliklarga ehtiyoj qolmaydi. Model investorlar dunyoning ma'lum bir holati sodir bo'lgan taqdirdagina to'laydigan qimmatli qog'ozlarni sotib olishga qodir deb taxmin qilishadi. Keyinchalik investorlar ushbu qimmatli qog'ozlarni birlashtirib, o'zlari xohlagan har qanday to'lovga ega portfellarni yaratishlari mumkin. The moliyaning asosiy teoremasi bunday portfelni yig'ish narxi unga teng bo'lishini ta'kidlaydi kutilayotgan qiymat tegishli ostida xavfga qarshi choralar.
Haqida keng adabiyotlar asosiy-agent muammolari, salbiy tanlovva axborot assimetri nima uchun investorlar qarz kabi qimmatli qog'ozlarning ayrim turlarini kapital kabi boshqalardan afzal ko'rishlari mumkinligiga ishora qiladi. Myers va Majluf (1984) kapital chiqarilishining salbiy tanlov modelini ishlab chiqmoqdalar, bunda firmalar (mavjud aktsiyadorlar uchun maksimal foyda ko'rishga harakat qilayotganlar) kapitalni faqat umidsiz bo'lgan taqdirda chiqaradilar. Bu erta maqola edi tortish tartibi adabiyotlar, unda firmalar investitsiyalarni avval taqsimlanmagan foyda, keyin qarz va nihoyat o'z kapitalidan moliyalashtirishni afzal ko'rishadi, chunki investorlar kapital chiqarishi kerak bo'lgan har qanday firma ishonishni istamaydilar.Daffi va Rahi, shuningdek, moliyaviy innovatsiyalarning foydaliligi va samaradorligini o'rganishga katta bo'lim ajratishdi. Bu shuningdek, maxsus nashrdagi ko'plab hujjatlarning mavzusi Iqtisodiy nazariya jurnali unda etakchi maqola ularnikidir. Bozorni qamrab olishning foydaliligi cheklangan ko'rinadi (yoki shunga teng ravishda, to'liq bo'lmagan bozorlarning nomutanosibligi katta emas).
Allen va Geyl (1988) - bu xavfsizlik emissiya kontingentini endogenlashtirishga qaratilgan birinchi hujjatlardan biri moliyaviy tartibga solish- xususan, qisqa muddatli savdolarni taqiqlash. Bunday sharoitda, ular pul oqimlarining qarz va kapital o'rtasida an'anaviy ravishda bo'linishi maqbul emasligini va davlatning shartli qimmatli qog'ozlariga ustunlik berishini aniqladilar. Ross (1989) yangi moliyaviy mahsulotlar marketing va tarqatish xarajatlarini engib o'tishi kerak bo'lgan modelni ishlab chiqadi. Persons and Warther (1997) moliyaviy innovatsiyalar bilan bog'liq bo'lgan portlashlar va büstlarni o'rganishdi.
Yangi moliyaviy vositalar uchun likvidli bozorlarni yaratish uchun doimiy xarajatlar sezilarli darajada ko'rinadi. "Blek va Skoulz" (1974) filmida oldingilarni zamonaviy bozorga chiqarishga urinishda duch kelgan ba'zi qiyinchiliklar tasvirlangan fondlar indeksi. Bunga tartibga solish muammolari, marketing xarajatlari, soliqlar va menejment, xodimlar va savdo xarajatlari kiradi. Shiller (2008) uy narxlari fyucherslari bozorini yaratish bilan bog'liq ba'zi ko'ngilsizliklarni tasvirlaydi.
Misollar Bozorni qamrab olish Moliya vositalarining ayrim turlari makroiqtisodiy sharoitlar investorlarni ayrim turdagi xatarlardan himoya qilish zarurligi to'g'risida ko'proq bilishga majbur qilgandan keyin mashhur bo'ldi.
Xulosa
O’zekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoev Sh.M Davlat moliyasini boshqarish tizimini yangi bosqichga olib chiqish va budjet intizomini yanada mustahkamlash, soliq-budjet tizimining shaffofligini oshirish, O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti (keyingi o‘rinlarda — Davlat budjeti) mablag‘laridan foydalanish samaradorligi va natijadorligini oshirish, Davlat budjetini o‘rta muddatli davr uchun rejalashtirishning zamonaviy usullarini joriy etish tog’risida qarorni qabul qildilar. Bu qarorlar mamlakatni yanada rivojlanishiga olib keladi. Islomda davlat Ilhom-texnika dasturlarini mamlakat ixtiyori tarkibining eng dolzarb masalarini yechishga, ilmiy-texnik loyiha ekspertizasini o'tkazishni rejalashtirmoqda. O'zbekiston, amaly to'xtiklar va innovatsiya loyihalarini manfaatdor korxonalarning mablag'larini jalb qilgan vaqtni moslashtirish kabi mexanizmlar joriy qildi. Ayni paytda innovatsiya maydonida erishilayotgan yutug'lar salmogini oshirish, ushbu sohaning haqiqati va nazariy asoslarini qayta ko'rib chiqish kun tarzidagi dolzarb masalardan biri sifatida qaralmoqda. Darhaqiyat, innovatsiya faoliyati, yanni ilmiy-tadqiqot, tajriba-konstruktorlik faoliyati, yangicha qurilma, usul, moddlarni yaratish va ulardan foydalanish, maqbara qurilar, usullarni yangichda qo'llash jarayonida intellektual faoliyatning aniqlangan maqsadlari (patent, guvohnoma, nou-xau)ni yaratish va foydalanishga erishish bilan bog'lamoq munosabatlarni huquqiy va nazariy tartibga solish tizimini yaratish bugungi kunda alohida dolzarblik kasb etadi.
Demak, innovatsiyani hayotga joriy qilishdan maqsad biror bir ijobiy natijaga erishishdir. Bundan shuni anglash mumkinki, innovatsiya sohasi o‘z-o‘zidan moliya tizimi esa bu davlatning hamda korxonalarni pul mablag`larini shakllantirish, taqsimlash va ishlatish usullari majmuasidir. Milliy iqtisodiyotning raqobatdoshligini oshirish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal rivojlanishini ta’minlash hisobidan amalga oshirilishi mumkin. Boshqacha so‘z bilan aytganda, innovatsiya faoliyatini rivojlantirmay turib, iqtisodiyot raqobatbardoshligiga erishib bo’lmaydi. Innovatsiya atamasining mazmunidan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, qachonki har qanday kashfiyotlar, yangi voqealar, xizmatlar va usullar turlari tarqalishiga qabul qilinsa, o‘shanda xalq ommasi tomonidan tan olinadi. Bunda yangilikning joriy etilishi yangilikni qo‘llash jarayonini bildiradi va yangilikning tarqatilishiga qabul qilinishi vaqtidan boshlab yangi sifat – innovatsiyaga aylanadi.
Innovatsiyalarni loyihaviy moliyalashtirishning bir necha turlari mavjud. Loyihaning o’zining, uning ishtirokchilarining kredit qobiliyati, ularning kreditni uchinchi shaxslar tomonidan to’lash kafolatlari hisobga olinmagandagi yashash qobiliyatiga asoslangan molyailashtirish asosiy bo’ladi. Loyihani amalga oshirish natijasida generatsiyalanadigan aul oqimlari qarzni to’lashning manbai bo’luvchi investitsiyalarni moliyalashtirishni uchinchi tur deb hisoblash mumkin. Moliyalashtirishning shunday turi uchinchi deb hisoblanadiki, bunda ham loyihani amalga oshirish natijasida generatsiyalanadigan naqd mablag’lar oqimlari va ham korxona aktivlari kreditni ta’minlanishi bo’lib xizmat qiladilar.Korxonaning o’zining iqtisodiy va texnik yashash qobiliyati kreditni ta’minlashi loyihaviy molilashtirishning to’rtinchi turi bo’ladi.Hozirgi kunda investitsiyalarni innovatsion loyihalarni moliyalashtirish uchun yo’naltirishga alohida ahamiyat berilmoqda.