“Moliya” kafedrasi

hisob-kitob  pul  birligi  (unit  of  account),  to‘lov  muddati  (maturity)  va  kredit 
kelishuvi shartlarining qarz oluvchi tomonidan bajarilmaslik riski, yoki defolt 
riskidir (default risk). Ushbu omillarning har birini batafsilroq ko‘rib chiqamiz. 
• Hisob-kitob pul birligi to‘lovlar amalga oshiriluvchi pul birligini o‘z ichiga 
oladi. Hisob-kitob birligi bo‘lib, qoidaga ko‘ra, u yoki bu mamlakatning valyutasi 
hisoblanadi: dollar, yevro, frank, funt, rubl, so‘m, peso va hokazolar. Ba’zida birlik 
sifatida  qandaydir  bir  tovar  qo‘llaniladi,  masalan,  oltin,  kumush  yoki  tovar  va 
xizmatlarning  standart  «savati».  Foiz  stavkasi  hisob-kitob  pul  birligiga  bog‘liq 
holda o‘zgaradi.  
• Qayd qilingan daromadga ega bo‘lgan vosita bo‘yicha to‘lov muddati – bu 
davomiyligida jami  olingan summani to‘lash lozim bo‘lgan vaqt. Qisqa  muddatli 
instrument  (vosita)lar  bo‘yicha  foiz  stavkasi,  uzoq  muddat-lilarining  foiz 
stavkasidan yuqori, past yoki teng bo‘lishi mumkin. 
•  To‘lanmaslik  riski    qayd  qilingan  daromadga  ega  instrument  (vosita) 
bo‘yicha qarzning asosiy summasi yoki foizning qandaydir bir qismi qarz oluvchi 
tomonidan to‘lanmaslik ehtimolini o‘z ichiga oladi. Bu riskning darajasi qanchalik 
baland  bo‘lsa,  qarz  oluvchi  o‘z  investorlariga  uning  qimmatli  qog‘ozlarini  sotib 
olishga  rozilik  bildirishlari  uchun  shunchalik  yuqori  foiz  stavkasini  va’da  qilishi 
lozim. 

---

57 
 
Endi,  keling,  ushbu  uch  omil  amalda  qanday  qilib  foiz  stavkasi  darajasi 
(o‘lchami)ga ta’sir etishini ko‘rib chiqamiz.