“Moliya” kafedrasi

ijroning turli xil bosqichlari 
2005  yildagi  Kanadadagi  Xalqaro  Moliyaviy  Ijrolar  tomonidan  o`tkazilgan 
so`rov, “BMHlarning Bugungi va Ertangi Roli”, shuni aniqladiki Bosh Moliyaviy 
Hodimlar  moliyaviy  analizlarda  93%,  moliyaviy  risk  menejmentida  92.3%, 
avvaldan baholash va proyektlash 87.3%, biznes va moliyaviy sistemalarda 82.4%, 
va  moliyaviy  va  kapital  struktura  o`zgarishida  79.6%  miqdorda  to`g`ridan  to`g`ri 
o`rin  tutadi.  BMHlarnig  qolgan  qo`shimcha  funksiyalari  esa:  Operatsion  risk 
menejmenti  70.4%,  strategik  planlar  yozish  69%,  strategic  va  biznes  rejalash 
59.9%. Bu so`rovlar natijalari BMHlarnig ma`suliyatini ko`rsatadi.  
Qiymat  yaratishga  xizmat  qiladigandagi  resurslar  -  Kompaniya  strategiyasi 
qiymat yaratishdagi yo`ldir.Ammo qiymat havodan yaratilmaydi. Qiymat yaratish, 
yoki  iqtisodiy  foyda  qo`shish,  taqqoslash  va  raqobat  ustunligi  aniqlashni  talab 
etadi, va strategiyani rivojlantirish bu foydalarni yaratadi. 
Bu foydani to`liqroq tushunish uchun Maykl Porter tomonidan taqdim etilgan 
metodikani qo`llash lozim. Porterning 5 qoidasi kompaniyaning qobiliyatini foyda 
olishga bog`laydi: 

 Ta`minotchilarning  narxlarni  tortishish  darajasi  yetkazib  beruvchilarning 
Tovar va servislarni sotib olish darajasiga uzviy bog`liqdir. 

 Sotib  oluvchilarning  narxlarni  tortishish  darajasi  kompaniya  mahsulot  yoki 
servislarini sotib oluvchilarning savdo darajasiga uzviy bog`liqdir. 

 Yangi kirayotganlarning tahlikasi sanoatdagi to`siqlarga bog`liq. 

 O`rniga qo`ysih tahlikasi alternativ tovar va servislarga uzviy bog`liqdir. 

 Sanoatdagi  mavjud  a`zolarning  raqobat  darajasi  ularning  soni  va  hajmiga, 
kompaniya strategiyalariga, mahsulotlar orasidagi farqqa va sanoatdagi savdoning 
o`sishiga bog`liqdir. 

---

239 
 
Porterning  5  qoidasi  kompaniyaning  qiymat  yaratishi  uchun  mo`jizaviy 
formulani bermaydi. Balki, bu 5 qoidaning maqsadi kompaniyaning sanoatga ta`sir 
etuvchi kuchi va tahlikalari haqidadir.  
Porterning  qoidalari,  umuman  olganda,  kompaniyaning  qanday  qilib  foyda 
olishidagi  iqtisodiy  nazariyalardir.  Garchi  Porterning  qoidalari  dinamik 
iqtisodiyotda  oson  ko`rinse  ham,  ular  kompaniya  uchun  qiymat  qo`shishda 
boshlang`ich  analiz  nuqtasi  rolini  o`ynaydi.  Porterning  fikricha  kompaniya  nisbiy 
qiymat,  farqlash,  va  nisbiy  narxlar  evaziga  taqqoslash  ustunligiga  erishishi 
mumkin.  Menejment  bu  qoida  va  strategiyalarni  kompaniyaning  iqtisodiy  foyda 
olishi uchun ishlatishi mumkin. 
Menejment  hech  qachon  qiymat  yaratishda  hisobga  olinmaydigan  asosiy 
iqtisodiyotni  nazardan  chetda  qoldirishi  kerak  emas.Agar  kompaniya  ustlikka  ega 
bo`lsa  unda  bu  holat  qiymat  yaratish  uchun  asos  bo`lib  hizmat  qiladi.  Agar  bu 
ustunlik boshqalar  ham  o`zlashtirishi uchun  tez bo`lsa unda  bu ustunlik tez orada 
yo`lishi  mumkin.  Kompaniyalarni  boshqa  yaxshi  ijro  etayotgan  kompaniyalarda 
metodika  olishi  o`sha  strategiyaning  qiymatini  yo`qolishiga  olib  keladi.  Shuning 
uchun,  strategik  rejalash  strategik  obyektivni  o`rnatishni,  uni  rivojlantirishni,  va 
sekin astalik bilan o`sha maqsadlar tomon harakat qilishni, va strategik obyektivni 
qayta baholashni talab etadi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

240