“Moliya” kafedrasi

2. Ixtisoslashgan moliyaviy vositachilar 
 
Bu  guruh  tashkilotlar  iqtisodiy  faoliyatning  o‘ziga  xos  turlarini 
rag‘batlantirish  maqsadida  tuzilgan  kompaniyalarni  o‘z  ichiga  oladi.  Ushbu 
kompaniyalar  faoliyati  moliyalashtirish  jarayonini  yengillashtiradi  yoki  ular 
muayyan  guruhdagi  mijozlarga  har  xil  turdagi  qarzga  oid  instrument  (vosita)larni 
taqdim  etadilar.  Bunga  misol  tariqasida  fermerlar,  talabalar,  kichik  korxonalar, 
yangi  uylarni  sotib  oluvchilar  va  boshqalarga  qarz  beruvchi  yoki  qarzni 
kafolatlovchi davlat agentliklarini ko‘rsatish mumkin.  
Davlat tashkilotlarining boshqa guruhi bank omonatlarining sug‘urtasi uchun 
tashkil  etilgan  agentliklar  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Ularning  asosiy  funksiyasi 
moliyaviy  tizimning  barcha  qismida  yoxud  uning  qaysidir  bir  qismida  iqtisodiy 
inqirozlarning oldini olish orqali iqtisodiy barqarorlikka ko‘maklashishdan iborat.  
Bu  rejada  eng  yomon  ssenariy  bank  sarosimasi  hisoblanadi.  Omonat-chilar, 
agar  pullarining  ishonchli  joyda  turganligi  va  istagan  paytda  ularni  qaytarib 
olishlariga  ishonishsa,  o‘z  omonatlarini  banklarda  saqlashga  rozi  bo‘ladilar.  Shu 
bilan  birga,  banklarda  nolikvid  va  riskli  aktivlar  mavjudligi  va  bu  aktivlar 
bankning  omonatchilar  oldidagi  majburiyatlarini  ta’minlash  uchun  xizmat  qilishi 
ham  ularga  ma’lum.  Agar  omonatchilar  qaysidir  paytda  o‘z  omonatlarini  to‘liq 
miqdorda qaytarib olishlariga ishonishmasa, ular sarosimaga tushib, bankka qarab 
yugurishadi  va  birinchi  bo‘lib  navbatga  turishga  va  imkon  qadar  tezroq  o‘z 
pullarini qaytarib olishga urinishadi. 
Bu kabi holat bankni o‘z riskli aktivlarining bir qismini pulga sotishga majbur 
qiladi. Agar omonatlarni ta’minlovchi aktivlar nolikvid bo‘lsa, ularni tezroq sotish 
                                                                                                                                                                                           
joylashgan  boshqaruvchilar  kengashidan  tarkib  topgan  12ta  mintaqaviy  bank  kiradi.  Biroq,  shuni  ham  qayd  etish 
joizki,  boshqaruvchilar  kengashining  barcha  7  a’zolari  AQSh  Prezidenti  tomonidan  tayinlanadi  va  mamlakatning 
Senati tomonidan tasdiqlanadi. 
73
  “Inflyatsiya  darajasi  kamida  o‘rtacha  bo‘lishi  shart”  deganda  nima  nazarda  tutilayapti?  Ana  shu  so‘zlar 
birikmasiga nisbatan mulohazalaringiz nimalardan iborat? 

---

82 
 
zaruriyati  bankka  bu  aktivlarni  o‘z  narxidan  past  narxlarda  sotishga  to‘g‘ri 
kelishini  bildiradi.  Agar  qaysidir  bankda  omonatchilar  bilan  hisob-kitob  qilish 
uchun mablag‘ yetishmasa, “yuqtirish riski” paydo bo‘ladi va yuqorida keltirilgan 
holat  boshqa  muassasalarda  ham  takrorlanishi  mumkin.  Biroq  “yuqtirish” 
muammosi  “naqdga  yopishish”  deb  ataladigan  holatda,  ya’ni  odamlar  hech  bir 
bankda  omonatlarini  qoldirmasdan,  ularni  naqd  pul  ko‘rinishida  ushlab  turishga 
harakat qilishgan taqdirda umumiy moliyaviy tizimga xavf solishi mumkin.