“Moliya” kafedrasi

 
3. Pensiya fondlari 
 
Pensiyani  rejalashtirish  dastur  (pensiya  reja)larida  ishtirok  etish  fuqaroning 
shaxsiy  jamg‘armasi  va  mamlakatda  ijtimoiy  ta’minot  dasturida  ko‘zda  tutilgan 
pensiya  imtiyozlari  bilan  bir  qatorda  pensiyaga  chiqqan  odamga  pensiyaga 
chiqishdan  oldingi  daromadlarni  o‘rnini  bosadigan  yangi  daromad  manbai  bo‘lib 
xizmat  qiladi.  Pensiyani  rejalashtirish  dasturlari  ish  beruvchi,  kasaba  uyushmasi 
yoki xodimning o‘zi tomonidan moliyalashtiriladi. 
Pensiya  dasturlari  ikki  turga  bo‘linadi:  belgilangan  badallarga  asoslangan 
pensiya  dasturi,  yoki  jamg‘arma  (jamg‘ariladigan,  jamg‘arish)  pensiya  dasturi 
(defined-contribution  pension  plan)  va  belgilangan  imtiyozlarga  asoslangan 
pensiya  dasturlari,  yoki  rag‘batlantirish  pensiya  dasturi  (defined-benefit  pension 
plan).  Jamg‘arma  (jamg‘ariladigan,  jamg‘arish)  pensiya  dasturi  bo‘yicha  xodim 
hisob  raqamiga  ega  bo‘lib,  shu  hisob  raqamiga  xodimning  ish  beruvchisi  va, 
odatda,  xodimning  o‘zi  muntazam  ravishda  badal  to‘lab  boradilar.  Pensiyaga 
chiqqandan  keyin  xodim  o‘z  pensiya  jamg‘armasida  to‘plagan  mablag‘iga  teng 
summaga ega bo‘ladi. 
Rag‘batlantirish  pensiya  dasturi  xodimning  pensiya  imtiyozlari  muayyan 
formula asosida hamda ishlagan yillari sonini, shuningdek, ko‘p hollarda uning ish 
haqi yoki maoshini inobatga olgan holda  belgilanadi. Eng odatiy formulaga ko‘ra 
xodim  ishlagan  har  bir  yil  uchun  u  pensiyaga  chiqqan  davridagi  o‘rtacha  ish 
haqidan 1% hisoblanishi ko‘zda tutilgan.  
Belgilangan imtiyozlar asosida pensiya dasturini moliyalashtiradigan tashkilot 
(pensiya  dasturi  xomiysi),  yoki  tashkilot  yollagan  sug‘urta  kompa-niyasi  o‘zini 
sug‘urta qilgan kishiga bo‘lajak to‘lovlarni kafolatlaydi va shu tariqa investitsion 
riskni butunlay istisno qiladi. Ba’zi mamlakatlarda, masalan Germaniya, Yaponiya 
va AQShda homiylarning qarilik nafaqasi to‘lanishi borasidagi kafolatlari ma’lum 
darajada davlat va yarim davlat tashkilotlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi.