“Moliya” kafedrasi

Moliyaviy tizim funktsiyalari 
Stimullashtirishning psixologik 
muammolarini echish
 
Resurslarning birlashishi va 
kapitaldagi ishtirok 
ulushining bo’linishi
 
Informatsion qo’llab-quvvatlash 
(axborot ko’magi) 
 

---

38 
 
zamon)lararo  resurslarning  joylashuvi
35
  uchun  shart-sharoitlarning  ta’minlanishi 
moliyaviy tizim funksiyalaridan biri hisoblanadi.   
      Masalan,  agar  talabalarga  oid  qarz mavjud  bo‘lmaganda  edi,  ko‘pchi-lik 
yoshlar, ularning oilalarida keyingi ta’lim olishiga mablag‘ yo‘q bo‘lganligi bois, 
oliy ma’lumotli bo‘lishdan bosh tortishlariga to‘g‘ri kelar edi. Xuddi shuningdek, 
ko‘plab  tadbirkorlar,  agar  aksionerlardan  yangi,  odatda  riskning  yuqori  darajasi 
bilan  xarakterlanadigan  kompaniyalar  tuzish  uchun  pul  olish  imkoniyatiga  ega 
bo‘lmaganlarida, o‘zlarining biznes-lari bilan shug‘ullana olmagan bo‘lar edilar. 
Moliyaviy tizim resurslarni vaqt (davr, zamon) bo‘ylab joylashuviga yordam 
berishdan  tashqari,  resurslarning  makonda  joylashishida  ham  juda  muhim  rol 
o‘ynaydi. Ba’zida u yoki bu biznes-loyihani amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan 
kapital undan yuqori samaradorlik bilan foydalanish mumkin bo‘lgan joydan juda 
uzoqlikda  joylashgan  bo‘ladi.  Masalan,  Germaniyada  uy  xo‘jaliklari 
O‘zbekistonning  biron-bir  joyida  yuqori  samara  bilan  ishlatish  mumkin  bo‘lgan 
kapitalni  pul  mablag‘larini  jamg‘arib  borish  yo‘li  bilan  yig‘a  oladilar.  Moliyaviy 
tizim ham pul resurslarini Germaniyadan O‘zbekistonga ko‘chib o‘tishiga yordam 
beradigan  bir  qator  mexanizmlarni  taqdim  etadi.  Ulardan  ikkitasini  keltirsak 
yetarli:  birinchidan,  nemis  fuqarolari  O‘zbekiston  kompaniyalari  chiqargan 
qimmatli  qog‘ozlarni  sotib  olishlari  mumkin;  ikkinchidan,  Germaniya  banklari 
O‘zbekiston firmalariga qarz berishlari mumkin. 
Amaliyotning ko‘rsatishicha, iqtisodiyotning rivojlanib va murakkab-lashib 
borgani  sari  moliyaviy  tizim  uning  sub’ektlarini  pul  resurslarini  vaqt  bo‘ylab  va 
makonda ko‘chirib o‘tkazish (o‘tish, joyini o‘zgartirish)ning samarali usullari bilan 
ta’minlashda  tobora  muhim  rol  o‘ynamoqda.  Bugungi  kunda  mavjud  bo‘lgan 
bozorlar  va  moliyaviy  tizim  vositachi-larining  o‘ta  murakkab  tarmog‘i  yapon 
ishchisining  pensiyaga  oid  jamg‘ar-masini  amerikalik  yosh  oilalarga  uy  sotib 
olishlarini 
moliyalashtirish 
uchun 
ishlatilishiga 
imkoniyat 
yaratmoqda. 
Shuningdek,  turli  xil  innova-tsiyalar  ham  iqtisodiyot  samaradorligini  oshirishga 
katta  imkoniyatlarni vujudga keltirmoqda. Ular tufayli defitsitli pul resurslari vaqt 
(zamon)  va  makon  bo‘ylab  ko‘chirib  o‘tkaziladi.  Pul  resurslari  yuqori  daromad 
keltirmaydigan  joydan  oqib  keladi  va  katta  foyda  keltiradigan  joyda  ishlatiladi. 
Masalan,  faraz  qilaylik,  barcha  oilalar  o‘z  jamg‘armalarini  uyidan  tashqariga 
chiqmasdan investitsiya qilishga majburlar. Bunda “A” oila jamg‘armasi bo‘yicha 
yillik  daromadlilik  stavkasi  bor-yo‘g‘i  2%ni  tashkil  etadi,  “B”  oila  esa  o‘zining 
jamg‘armasidan  yiliga  20%  daromad  olish  imkoniyatiga  ega.  “A”  oilaning 
jamg‘armasini jalb qilib, “B” oilaga qarzga beruvchi investitsion kompaniya tuzish 
yo‘li bilan ikkala jamg‘ar-maning samaradorligini oshirish mumkin.   
 
1-nazorat uchun savol 
          Moliyaviy  tizim  orqali  vaqt  bo‘yicha  (bo‘ylab,  orasida)  pul  resurslarini  ko‘chirib 
o‘tkazishga misollar keltiring. Ushbu resurslarni ko‘chirishning samaraliroq usuli mavjudmi?  
 
 
                                                           
35
Bu o‘rinda “intertemporal” so‘zining so‘zma-so‘z tarjimasi “vaqtlar orasida” degan ma’noni bildiradi. 

---

39