«Молия» илмий журнали Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комис

_____________________________________________________________________
Кириш
Миллий пул тизимини мустаҳкамлаш макроиқтисодий ўсиш суръатларининг 
барқарорлигини таъминлашнинг зарурий шартларидан бири ҳисобланади. 
Иқтисодий ўсиш суръатларининг барқарорлигини таъминлаш иқтисодиётнинг 
реал секторида ишлаб чиқаришнинг узлуксизлигини таъминлаш заруриятини юзага 
келтиради. Бу эса, ўз навбатида, иқтисодиётни етарли даражада пул маблағлари 
билан таъминланишини талаб этади.
Ҳозирги даврда Ўзбекистон Республикасида иқтисодиётнинг пул маблағлари 
билан таъминланганлик даражасининг паст эканлиги, миллий валютанинг 
қадрсизланиш суръатини юқори эканлиги каби долзарб муаммоларнинг мавжудлиги 

---

170
3/2022
Иқтисодиёт тармоқлари
миллий иқтисодиётни барқарор ривожлантиришга салбий таъсир кўрсатмоқда. Бу 
эса, миллий пул тизимининг мамлакат иқтисодиётини ривожлантиришдаги ролини 
ошириш масаласини илмий асосда тадқиқ қилиш заруриятини юзага келтиради.
Мавзуга оид адабиётлар шарҳи
Ж.М. Кейнснинг хулосасига кўра, ишлаб чиқариш ҳажмини умумий талаб 
белгилайди, аммо ишлаб чиқаришнинг узлуксизлигини таъминлаш учун етарли 
даражада пул маблағлари зарур [1].
Ж.М. Кейнснинг мазкур хулосаси ўзининг амалий аҳамиятга эга эканлигини 
кўрсатди. Дунёнинг кўплаб мамлакатларида молиялаштириш манбаларининг 
тақчиллиги туфайли ишлаб чиқаришнинг узлуксизлигини таъминлаш имкони 
бўлмаяпти.
М.Фридменнинг фикрига кўра, пул массасининг йиллик 3–5 фоиз даражасида 
ўсиши иқтисодиётда иқтисодий фаолликни кучайтиради. Пул таклифининг ўсиши 
йилига 3–5 фоиздан юқори бўлса, унда инфляция ўса бошлайди, агар, иқтисодиётда 
пул таклифининг ўсиши 3–5 фоиздан кам бўлса, ялпи миллий маҳсулотнинг ўсиш 
суръати пасая бошлайди [2].
Г.Мэнкьюнинг фикрига кўра, жамғарма ва истеъмол ўртасидаги оптимал 
нисбатни шакллантириш ва янги технологияларни ишлаб чиқариш жараёнига 
жалб этиш инновацион маҳсулотлар улушини оширишнинг зарурий шартидир [3].
О.Бланшарнинг хулосасига кўра, иқтисодий ўсиш суръатларининг 
барқарорлигини таъминлашда Марказий банкнинг фоиз сиёсати ва ҳукуматнинг 
бюджет-солиқ сиёсати муҳим ўрин тутади: Марказий банкнинг фоиз сиёсати 
иқтисодиётни “қизиб кетиши”нинг олдини олиш имконини берса, бюджет-солиқ 
сиёсати орқали бюджет дефицитининг қисқартириш йўли билан иқтисодий ўсиш 
суръатларининг барқарорлигини таъминлашга кўмаклашишда муҳим аҳамият 
касб этади[4].
Хуан Карлос номидаги Мадрид университетининг профессори Уэрта де 
Сото тижорат банкларининг кредит экспансиясини пул массасига ва иқтисодий 
ривожланишга таъсирини тадқиқ қилган ва қуйидаги илмий хулосаларни 
шакллантирган:
* тижорат банкларининг кредит экспансияси натижасида кредитнинг фоизини 
нисбий пасайиши капитал неъматларнинг жорий қийматини кескин ошишига олиб 
келади. Чунки, дисконтлаш паст бозор фоиз ставкаларида амалга оширилганда 
рентанинг кутилаётган оқимининг қиймати ўсади;
* тижорат банклари кредитларининг фоиз ставкаларининг пасайиши бунга қадар 
фойда келтирмаётган инвестиция лойиҳаларини фойда келтирадиган инвестиция 
лойиҳаларига айлантиради. Шу тариқа, такрор ишлаб чиқариш жараёнининг 
истеъмол босқичидан узоқда бўлган янги босқичларининг бошланишига имкон 
беради; 
* банклар томонидан ихтиёрий жамғармалар билан таъминланмаган кредитлар 
ҳисобидан инвестиция лойиҳаларини молиялаштирилиши, пировард натижада, 
инвестиция лойиҳаларининг муваффақиятсизлик билан тугашига ва кредитларнинг 

---

171