«Молия» илмий журнали Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комис

3/2022
Бухгалтерия ҳисоби ва аудит
– ҳужжатлар айланиши ва ҳисоб маълумотларини қайта ишлаш қоидаларини;
– операцияларни назорат қилиш тартибини;
– бухгалтерия ҳисобини ташкил қилиш учун бошқа зарурий қоидалар ва 
меъёрлари кабилардир.
Ҳисоб сиёсати ташкилий-фармойиш ҳужжати чиқарилган йилдан кейинги 
йилнинг 1 январидан бошлаб қўлланилади. Уларда бюджет ташкилотлари 
активлари ва мажбуриятларининг бухгалтерия ҳисобини тўғри ташкил этиш ҳисоб 
сиёсатига боғлиқ бўлиб, у якуний молиявий натижага таъсири алоҳида эътиборга 
олинади. Чунки маҳсулот (иш ва хизмат) лар таннархини тўғри шакллантириш 
ҳисоб сиёсатида акс эттирилган масалаларга боғлиқдир. Бунда амортизация 
харажатлари маҳсулот (иш ва хизмат) лар таннархида сезиларли салмоққа эга. 
Хусусан, номоддий активларда ҳам.
Шу боисдан, номоддий активлардан фойдаланиш бугунги кунда 
замонавийлашган кўринишга эга бўлиб, амалиётга кенг жорий этилмокда. 
Натижада, маҳсулот (иш ва хизмат) лар таннархида амортизация кўринишида 
харажат сифатида тан олиниб, бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботларида тўғри 
расмийлаштириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири ҳисобланади.
Бугунги кунда нафақат иқтисодий адабиётларда, балки меъёрий ҳужжатларда, 
яъни соҳа ходимлари томонидан номоддий активлар тушунчаси бўйича турлича 
фикрлар ва ёндашувлар мавжуд (2-жадвал). 
Иқтисодий адабиётларда ҳам иқтисодчи олимлар томонидан билдирилган 
фикр-мулоҳалар айнан соҳа хусусиятидан келиб чиққан ҳолда ёндашилганлигини 
кўрамиз.
Фикримизча, ҳисоб сиёсатида номоддий активларни тан олиниш мезонлари, 
уларнинг (алоҳида гуруҳлари бўйича) фойдали хизмат муддатлари ва амортизация 
ҳисоблаш усулларини белгилаш, уларни қайта баҳолаш ва инвентарлаш усуллари 
ҳақидаги маълумотлар тўлиқ очиб берилиши лозим.
Ҳисоб сиёсатида 7-сон Номоддий активлар БҲМСнинг 5-8-бандларидан 
келиб чиққан ҳолда тан олинади. Хўжалик томонидан активлардан маҳсулот 
(иш ва хизмат) ишлаб чиқариш ёки товарларни сотиш жараёнида фойдаланиш 
мақсадида, ёхуд маъмурий ва бошқа функцияларни амалга ошириш учун узоқ 
муддат мобайнида тутиб туриладиган, моддий-ашёвий мазмунга эга бўлмаган 
идентификацияланадиган мол-мулк объектлари номоддий активлар деб тан 
олинади. 
Активларни бухгалтерия ҳисобига номоддий активлар сифатида қабул қилишда 
бир вақтнинг ўзида қуйидаги шартлар бажарилиши мақсадга мувофиқдир:
– моддий-ашёвий тузилиш (шакл) га эга бўлмаслиги;
– давомийлиги 12 ойдан юқори фойдали хизмат муддати ёки агар у 12 ойдан 
ошадиган бўлса, оддий операцион цикл мобайнида фойдаланиш. 
Бунда активнинг қиймати бир бирлик учун энг кам иш ҳақи миқдорининг 
камида эллик бараварини (чегарани мустақил белгилашлари мумкин) ташкил 
қилади;

---

55