«Молия» илмий журнали Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комис

ЗАХИРА 
ТАННАРХИ 
3-расм. Захиралар таннархининг занжир асосида шаклланиши
2
Алоҳида таъкидлаш лозимки, захиралар қиймати занжирли тизим асосида 
шаклланади, яъни захираларнинг харид таннархи, қайта ишлаш таннархи ва бошқа 
устама харажатлар алоҳида ажралган ҳолда шаклланади деб ёндашилмайди. 
Улар бир-бири билан узвий боғлиқ ҳолда намоён бўлади. Масалан, даставвал 
захираларнинг харид таннархи шаклланади, ундан сўнг унинг устига қайта 
ишлаш таннархи қўшилади. Қайта ишлаш таннархини ўзида мужассамлаштирган 
захира харид таннархи ва қайта ишлаш таннархидан иборат бўлади. Унинг устига 
захираларнинг жорий ҳолати ва жойлаштириш жойига етказиш билан боғлиқ бошқа 
устама харажатларнинг ушбу захираларга тўғри келадиган қисми тақсимланади. 
Захираларнинг бошланғич таннархи элементларининг моҳияти, ташкил топиши 
ва элементлари бўйича алоҳида тўхталиб ўтамиз.
Захираларнинг хариди билан боғлиқ барча харажатлар (cost of purchase). 2-сон 
БҲХС захираларнинг хариди билан боғлиқ харажатларга қуйидагилар киритилган:
Харид таннархига (ХТ) қўшилади:
• 
харид нархи – ХН;
• 
импорт пошлиналари ва бошқа солиқлар (солиқ органлари томонидан 
белгиланган тартибда қопланиладиганлардан ташқари) – ИПБС;
• 
транспортировка харажатлари – ТХ;
• 
ортиш-тушириш харажатлари – ОТХ;
• 
тайёр маҳсулотлар, материаллар ва хизматлар хариди билан боғлиқ бошқа 
харажатлар – БХ
Харид таннархидан чегирилади:
• 
савдо чегирмалари, тушишлар ва бошқа шунга ўхшаш моддалар – СЧТ
Стандартнинг ушбу қоидаси асосида харид таннархини аниқлашнинг қуйидаги 
формуласини келтириб чиқариш мумкин:
ХТ = ХН + ИПБС + ТХ + ОТХ + БХ – СЧТ (1)
Халқаро ва миллий стандартлар қоидаларидаги захираларнинг харид таннархи 
шаклланишини акс эттирувчи қоидаларни таққослаймиз.
2
Тадқиқотдлар асосида муаллиф ишланмаси.

---

42