«Молия» илмий журнали Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комис

Мавзуга оид адабиётлар таҳлили
Бозор иқтисодиёти шароитида хизмат кўрсатиш соҳаси илмий-назарий 
асосларини кўпла хорижий иқтисодчи олимлар З.И.Беликина, Д.Белл, Т.Д.Бурменко, 
Ф.Котлер, К.Лавлок, В.Д.Маркова, Б.А.Райзберг ва бошқалар томонидан ўрганилган. 
Мазкур соҳани ўранишда мамлакатимизда З.Г.Қудратов, Д.М.Каримова, 
К.П.Халмуратов, О.С.Чўпонов ва бошқаларнинг тадқиқотлари маълум ҳисса 
қўшган. Жумладан, З.Г.Қудратов ишида хизмат кўрсатиш тармоғининг 
мамлакатимиз иқтисодиётининг барқарор ўсишини таъминлашга қўшаётган 
муносиб ҳиссаси асослаб берилган ва хизмат кўрсатиш тармоғини ривожлантириш 
учун захиралар аниқланган [3]. Д.М.Каримова тадқиқотида хизмат кўрсатиш 
тармоғини ривожлантириш ва уни тартибга солиш масалалари ўрганилиб, ушбу 
тармоқнинг барқарор ривожланиши ва экспорт потенциалини оширишнинг 
устувор йўналишлари аниқланган [4]. Фарқли равишда, О.С.Чўпонов тадқиқотида 
минтақада инновацион хизматлар турларини ривожлантиришнинг ташкилий-
иқтисодий механизмини такомиллаштириш масалалари ёритилган [5]. Шунингдек, 
К.П.Халмуратов тадқиқот ишида Қорақалпоғистон Республикасида хизматлар 
соҳасида давлат-хусусий шерикчиликнинг ташкилий-иқтисодий механизмини 
такомиллаштириш таклиф этилган [6]. 

---

154
3/2022
Иқтисодиёт тармоқлари
Тадқиқот методологияси
Назарий таҳлил ва монографик кузатувлар асосида Ўзбекистон ҳудудларини 
ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш концепцияси устувор йўналишларидан 
келиб чиқиб, хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантиришнинг ташкилий-иқтисодий 
жиҳатлари аҳамиятини ёритишга қаратилган.
Таҳлил ва натижалар
Маълумки хизмат кўрсатиш соҳасида ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш 
жараёни таркибий қисмларининг мураккаблиги ва хилма-хиллиги, уларнинг 
бажарилиш тадбирларини мустақил танлаш, ҳисоблаш, лойиҳалаштириш ва 
мувофиқлаштириш имкониятлари меҳнатнинг мазмунига муҳим ўзгаришлар 
киритади. Чунки хизмат кўрсатиш корхоналарида ходимлар меҳнат фаолиятининг энг 
самарали бўлишини таъминлаш мақсадида хизмат кўрсатиш жараёнларини ўрганиш, 
такомиллаштириш ва ҳар томонлама асосланган хизмат кўрсатиш нормаларини 
ишлаб чиқиш ва иш вақтидан самарали фойдаланиш асосида меҳнат унумдорлигини 
ошириш имкониятини аниқлаш муҳим. Бироқ меҳнат унумдорлигини оширишни 
секинлаштирувчи ва тўхтатувчи омиллар бозор муносабатлари ривожланишининг 
ҳар қандай шароитида ҳам мавжуд бўлишини истисно қилмайди. 
Демак, хизмат кўрсатаётган корхоналар харажатларини тўхтовсиз камайтириш, 
ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш ҳажмини кўпайтириш билан эмас, балки 
ўзлари ишлаб чиқараётган маҳсулотлар ёки кўрсатаётган хизматлар камчилиги ва 
танқислигидан фойдаланиб, уларнинг баҳоларини ошириш эвазига режалаштирилган 
миқдорда даромад олишга эришмоқдалар. Бундай ҳол, ўз навбатида, нафақат 
бошқариб бўлмайдиган инфляция жараёнининг янада ўсишини кучайтиради, 
балки ҳар томонлама илмий асосланган хизмат кўрсатиш нормаларини кенг жорий 
этиб, хизмат кўрсатиш жараёнини ташкил қилиш ва бошқариш харажатларини 
қисқартиришга умуман имкон бермайди.
Назаримизда хорижий мамлакатлар хизмат кўрсатиш соҳасининг ташкилий 
тузилиши хизматлар бозори ташкилий тузилмасининг тадқиқоти орқали 
республикамизда хизматлар бозорининг ташкилий тузилмасини қуйидагича 
таснифлашимиз мумкин: 
– амал қилиш механизмлари бўйича (воситачилик молиявий, ахборот-
технологик, ҳуқуқий, маркетинг); 
– мулк шакли бўйича (хусусий, жамоа (кооператив), давлат, ижтимоий, 
хорижий); 
– кўрсатиладиган хизматлар кўлами бўйича (халқаро, миллий, ҳудудлараро, 
ҳудудий, маҳаллий); 
– кўрсатиладиган хизматлар турлари ва йўналишлари бўйича: ишбилармонлик 
хизматлари (молиявий, суғурта, кредит хизматлари), тақсимот хизматлари (савдо, 
умумий овқатланиш), ижтимоий хизматлар (таълим, соғлиқни сақлаш, жисмоний 
маданият, ҳуқуқий хизматлар) [7].

---

155