Moliya haqidagi ilmiy nazariyalar

1.klassik (xavfsiz)- bunday obligatsiyalar egasiga daromad olish huquqini beradi va qo'yilgan summaning qaytarilishi joylashtirish vaqtida belgilanadi.
Ta'minlanmagan obligatsiyalar hech qanday garovga ega emas va emitentning umumiy yuqori kredit reytingi va bozor majburiyatlarini to'liq bajaruvchi kompaniya sifatidagi imidji bilan kafolatlanadi;
2.berilgan, egalariga klassik kabi bir xil huquqlarni berish, shuningdek, u ta'minot sifatida taklif qiladigan emitent mulkining bir qismini olish huquqini berad
Bog'lanish turlari foizli daromadlarni to'lash shakli bo'yicha: kupon(foiz) va chegirma
Chegirmali obligatsiya(nol kupon) - bozorga nominaldan past narxda joylashtiriladi.
Kuponli obligatsiya(foiz) - obligatsiyalar muomalasi davrida unga foizlar to'lanadi. Foizlar "kupon" deb ataladi, chunki foizlar bir necha marta to'langan taqdirda obligatsiyalar maxsus kuponlar bilan ta'milanadi
Aksiyalarni qanday turlari mavjud va ularning qanday o’xshash va farqli jahatlari mavjud?
Aksiyalar oddiy va imtiyozli aksiyalarga boʻlinadi. Oddiy aksiya oʻz egasiga aksiyadorlarning umumiy yigʻilishida oʻz ovozi bilan ishtirok etish huquqi, dividendlar olish va aksiyadorlik jamiyati tugutilganda mulkning bir qismiga ega boʻlish huquqini beruvchi qimmatli qogʻoz. Aksiyadorlar umumiy yigʻilishida aksiyador yoki uning vakolatchisi ishtirok etishi mumkin. Oddiy aksiya egalari quyidagi huquqlarga ega: – ovoz berish huquqi yoki korporativ tuzilmani boshqarishda ishtirok etish. O – korporativ tuzilma daromadlarida qatnashish yoki dividendlar olish huquqi.
– yangi emissiya qilingan aksiyalarni boshqa shaxslarga taklif etishdan oldin sotib olish huquqi afzalliklari.

26. 
    Forward va Fyuchers shartnomalar nima va ularning qanday farqli tomonlari mavjud?
    

Forvard shartnomalari bu birjadan tashqarida tuziluvchi, kelajakda bazis aktivni yetkazib berish haqidagi tomonlarning kelishuvidir. Shartnoma shartlari bitimni tuzish paytida kelishib olinadi. Shartnoma ana shu kelishib olingan shartlar boʻyicha belgilangan muddatlarda amalga oshiriladi Shartnomani tuzishda tomonlar bitim amalga oshiriladigan narxni kelishib olishlari lozim boʻladi. Ushbu narx yetkazib berish narxi deyiladi va forvard shartnomani amalga oshirish davrida oʻzgarishsiz qoladi. Forvard shartnoma bilan aloqador forvard narx tushunchasi ham bordir. Maʼlum bir davr uchun bazis aktivning forvard narxi deb – forvard shartnomani tuzish davrida unda belgilab qoʻyilgan narx tushiniladi Fyuchers shartnomalari bu ikki tomon oʻrtasida bazis aktivni kelajakda yetkazib berish boʻyicha birjada tuzilgan bitimdir. Ushbu shartnomalarning sharti birja tomonidan belgilanadi va ular har bir bazis aktiv uchun standart hisoblanadi. Forvard shartnomasi kabi fyuchers shartnomasi ham amalga oshirilishi shart hisoblanadi. Shu bilan birgalikda fyuchers shartnomalarini forvard shartnomasidan bir qator muayyan farqli tomonlari ham mavjud:  fyuchers shartnomasi standartlashtirilgan hisoblanadi (shartnomalarning oʻziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, bitim boʻyicha barcha shartlar (yetkazib berish narxidan tashqari) birja tomonidan belgilanadi);  fyuchers shartnomasini amalga oshirilishi birja tomonidan kafolatlanadi;  fyuchers bozorining ishtirokchisi shartnoma muddati tugagunicha istalgan vaqtda oʻzining pozitsiyasini qarama – qarshi yoʻnalishdagi shartnoma (ofset) bilan yopishi mumkin (jumladan, fyuchers bozorida qisqa pozitsiyani yopish uchun huddi mana shuncha shartnomalar miqdorida uzun pozitsiyasini ochish lozim, bunday holatda savdo ishtirokchisining pozitsiyasi bekor qilinadi);  fyuchers bozorida moliyaviy kafolat tizimi amal qiladi, bunda har bir fyuchers shartnomasi boʻyicha maʼlum bir pozitsiyani ochish uchun birja eng kam miqdorda garov taʼminotini belgilaydi hamda uni saqlaydi. Garov badali boshlangʻich yoki depozit marjasi deb atalib, u asosan shartnoma summasidan 2 – 10% ni tashkil etadi
Oddiy va imtiyozli aksiyani farqli jihatlari nimada?

Oddiy aksiya - bu xo'jalik yurituvchi sub'ekt yoki aktsiyadorlik jamiyatining mulkiga egalik qilish huquqini beruvchi qimmatli qog'oz. Oddiy aktsiyalarning egalari to'liq aktsiyadorlardir, chunki ularning har biri ovoz berish huquqiga ega umumiy yig'ilish jamiyat boshqaruviga saylovda ishtirok etish, boshqaruvchilarni tayinlashda, aksiyadorlik jamiyati faoliyatining yo‘nalishlarini belgilashda ishtirok etish, jamiyatning yillik hisobotini tasdiqlash imkonini beradigan aksiyadorlar. — Источник: https://serviceproekt.ru/uz/business/obyknovennye-i-privilegirovannye-akcii-kompanii-chto-eto-takoe-i-s/ © serviceproekt.ru Imtiyozli aksiyalar - bu yuqori maqomga ega bo'lgan kompaniya aktsiyalarining maxsus turi. Imtiyozli aktsiyalar aktsiyadorga kompaniyada ovoz berish huquqini bermaydi yoki ular ovozga ko'proq ahamiyat berishi mumkin. Dividendlar birinchi navbatda imtiyozli aksiyalar egalariga, keyin esa oddiy aksiyalarga to'lanadi. Jamiyat tugatilganda, imtiyozli aktsiyadorlar aktivlardagi ulushlarini oddiy aktsiyadorlar ularni olishdan oldin oladilar. Kompaniyalarning imtiyozli aktsiyalari soni cheklangan (odatda 25% dan ko'p emas) — Источник: https://serviceproekt.ru/uz/business/obyknovennye-i-privilegirovannye-akcii-kompanii-chto-eto-takoe-i-s/ © serviceproekt.ru

30. 
    Moliyaviy risklarni difersifikatsiyalash deganda nimani tushinasiz?
    

Risklarni diversifikatsiyalash - bir-biriga bog`liq bo`lmagan turli xil faoliyatlar o`rtasida risklarni taqsimlash hisoblanadi. Diversifikatsiya turli xil faoliyatlar o`rtasida investitsiyalarni taqsimlash asosida riskning bir qismidan qutulish imkonini beradi (investitsiya portfelini shakllantirish). Investitsiya portfelini shakllantirishda risklarni taqsimlashning quyidagi shakllari mavjud: 1) tovar va xizmatlar, faoliyat turlari bo`yicha diversifikatsiyalash; 2) iste`molchilarni diversifikatsiyalash; 3) mol yetkazib beruvchilarni diversifikatsiyalash; 4) loyiha qatnashchilarni diversifikatsiyalash.

31. 
    Davlat budjeti nima va uni daromad manbalari nimalardan iborat?
    

Hozirgi sharoitda davlat byudjeti ijtimoiy (ishlab chiqarish) munosabatlarning bir qismini ifoda etib, davlatning ixtiyoriga mamlakatda yaratilgan yalpi ichki mahsulot va milliy daromadning muayyan qismini to’plash va uni jamiyat taraqqiyotining turli sohalarini (iqtisodiyot, maorif, sog’liqni saqlash, fan, madaniyat, ijtimoiy ta’minot, boshqaruv, mudofaa va boshqalar) mablag’ bilan ta’minlash imkonini beradigan muhim taqsimlash vositasi (instrumenti)dir. Mohiyatiga ko’ra davlat byudjeti mamlakat moliya tizimining tarkibiy qismi bo’lib, shunga mos ravishda moliya tizimiga doir barcha belgi (xususiyat)larga ega va unga tegishli bo’lgan barcha funksiyalarni bajaradi. Davlat byudjeti fondini shakllantirishda ikki xil tushunchadan foydalaniladi: 1) byudjetga to’lovlar (soliqlar, ajratmalar, bojlar va boshqalar); 2) davlat byudjetining daromadlari. Davlat byudjetiga to’lovlar (soliqlar, ajratmalar, bojlar va boshqalar), eng avvalo, to’lovchilarning xara-jatlaridan iborat bo’lib, ularning daromadlaridan chegirilsada, bir vaqtning o’zida ular davlat byudjetida davlatning daromadlari sifatida gavdalanadi. Ana shundan taqsimlash munosabatlariga kirishgan ishtirokchilar (tomonlar) o’rtasidagi manfaatlarda ba’zi bir farqli jihatlar vujudga keladi. Davlat davlat byudjetiningdaromadlarini oshi-rishdan manfaatdor bo’lsa, bu narsa u yoki bu darajada to’lovchilarning (yuridik va jismoniy shaxslarning) manfa-atdorligini (qiziquvchanligini) pasaytiradi.

32. 
    Davlat krediti haqida ma’lumot bering?
    

Davlat krediti hokimiyat va boshqaruv organlari orqali, bir tomondan, davlat va ikkinchi tomondan, jismoniy va yuridik shaxslar o’rtasida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar majmuidan iborat bo’lib, unda davlat qarz oluvchi, kreditor (qarz beruvchi) va kafil sifatlarida maydonga chiqadi. Bunday iqtisodiy (kredit) munosabat-lar(i)ning mumtoz (klassik) shaklida davlat, odatda, mablag’larni qarz oluvchi bo’lib hisoblanadi. Agar davlat yuridik va jismoniy shaxslarga qaytarish va haq (to’lov, to’lash) asosida mablag’larni taqdim etib, kreditor (qarz beruvchi) sanalsa, unda amalga oshirilishi lozim bo’lgan operatsiyalar hajmi ancha kamayadi (pasayadi). Davlat kreditining mazmun-mohiyati uning bajaradigan funksiyalari orqali yaqqol namoyon bo’ladi. Moliyaviy kategoriya sifatida davlat krediti quyidagi funksiyalarni bajaradi:  taqsimlash;  tartibga solish;  nazorat

32. 
    Davlat qarzlarining salbiy va ijobiy tomonlari nimada deb o’ylaysiz?
    

Qisqa muddatda davlat qarzi mamlakatlar uchun iqtisodiy o'sishiga sarmoya kiritish uchun qo'shimcha mablag 'olishning yaxshi usuli hisoblanadi. Davlat qarzi chet elliklar uchun davlat zayomlarini sotib olish orqali mamlakat o'sishiga sarmoya kiritishning xavfsiz usuli hisoblanadi. Bu to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarga qaraganda ancha xavfsizdir. Aynan o'shanda chet elliklar mamlakatdagi kompaniyalar, korxonalar yoki ko'chmas mulkka kamida 10 foiz ulushni sotib olishadi, shuningdek, bu uning fond bozori orqali mamlakat ommaviy kompaniyalariga sarmoya kiritishga qaraganda kamroq xavfli. Davlat qarzi tavakkal qilmaydigan investorlar uchun jozibador, chunki uni hukumat o'zi qo'llab-quvvatlaydi.
To'g'ri ishlatilganda, davlat qarzi mamlakatda turmush darajasini yaxshilaydi. Bu hukumatga yangi yo'llar va ko'priklar qurish, ta'lim va ish o'rgatish darajasini yaxshilash, pensiya bilan ta'minlashga imkon beradi. Bu fuqarolarni pensiya uchun pul yig'ish o'rniga ko'proq pul sarflashga undaydi. Xususiy fuqarolarning ushbu xarajatlari iqtisodiy o'sishni yanada kuchaytiradi.