“Молия” фанига кириш Режа: Молиянинг ривожланиш жараёни

[
Рау К.Г. Основные начала финансовой науки/ перев. 5-го нем. 
изд. Том 1. – С.- Петербург, 1867. – С. 3].

---

Россиялик ва маҳалий 
иқтисоди олимлар
Моли
я- ялпи ички 
маҳсулот ва миллий 
даромадни тақсимлаш 
асосида марказлашган 
ва марказлашмаган пул 
фондларини 
шакллантирилиши,
ишлатилиши билан 
боғлиқ муносабатлар 
мажмуидир.
М
О
Л
И
Я
З. Боди ва Р. Мертон
Молия (finance)
–
кишилар томонидан 
маълум даврда дефицит 
бўлган пул 
ресурсларининг 
сарфланиши ва 
тушумини қай тарзда 
бошқаришлари ҳақидаги 
фандир.
Замонавий шароитларда молия назариясинининг фундаментал муаммоси-
ликвидлилик парадоски ҳисобланади.

---

13
Молиянинг асосий тўрт соҳаси
Корпоратив молия (
Corporate Finance)
Портфелли инвестицияларни бошқариш 
(Portfolio management)
Халқаро молия (
International Finance)
Молиявий институтлар (
Financial 
Institutions)

---

14
Пулнинг вақт қиймати
Айни пайтда мавжуд бўлган (эгалик қилиш
мумкин бўлган) пул, даромад ишлаб топиш имконияти
бўлганлиги учун, келажакда эгалик қилиш мумкин бўлган
шу миқдордаги пулдан қадрлироқдир. Яъни, молиянинг
мазкур энг муҳим принципига кўра, фоиз ишлаши мумкин
бўлган
ҳар
қандай
пулга
тезроқ
эгалик
қилиш
қимматлироқдир.
Оддийроқ
қилиб
тушунтирадиган
бўлсак,
жамғарма
ҳисобварағида
сақланадиган
пул
фоиз
кўринишида даромад келтиради. Худди шу универсал
фактга таяниб иш кўрадиган бўлсак, пулга бугун эгалик
қилиш (олиш) худди шу миқдордаги пулни келажакда
маълум вақт ўтгандан сўнг олишдан афзалроқдир.

---

15
Бугунги $1 эртанги 
$1 дан қадрлироқдир

---

16
Пулнинг вақт қиймати (давоми)
Масалан:
Фоиз ставкаси
5%
бўлса ва
$100
қилинган инвестиция бир йилдан
сўнг
$105
қийматга эга бўлади
($100
х
1.05).
Аксинча, бир йилдан
сўнг олинадиган
$100
бугунги кунда
$95.24
қийматга эга
($100/1.05
агар
фоиз ставкаси
5%
бўлса)
.

---

17
Риск-қайтим мувозанати 
(Risk/return tradeoff)
•
Инвестиция лўғатларида
риск
тушунчаси, қилинган
инвестиция
қайтимининг
кутилаётганидан
бошқача
бўлиш имконияти (мумкинлиги) деб тушунтирилади
.
Техник жиҳатдан бу статистикада стандарт оғишиш
орқали ўлчанади
.
Риск дегани қилинган инвестицияни
айрим қисмини, ёки ҳаммасини йўқотиш эҳтимоли
борлигини билдиради
.
•
Риск
-
қайтим мувозанати
дейилганда
-
паст риск билан
юқори
қайтим
олиш
имкони
ҳоҳиши
ўртасидаги
мувозантга тушунилади
.

---

18
Рисксиз доллар рискли доллардан 
қадрлироқдир

---

АҚШ 
Иқтисодиётининг 90 
йиллик ўсишининг 
асосий омиллари
Энг юқори ЯИМ 
ўсишига эришилган 
йиллар:
1942: 18,9%
1941: 17,7%
1943: 17,0%
1936: 12,9%
1934: 10,8%
Энг паст Ялпи ички 
маҳсулотнинг 
пасайиши:
1932 йил: -12.9%
1946: -11,6%
1930 йил: -8,5%
1931: -6,4%
1938: -3,3%
Эътиборли жиҳати, энг 
юқори ўсишга 
урушлардан сўнг 
эришилган!
Ҳар қайси давлат 
иқтисодий ўсишга 
турли йўллар билан 
эришади.

---

Сўнгги 2000 йилдаги 
дунё
иқтисодиётидаги 
асосий ўзгаришлар!
✅
2018 йилда дунё 
бўйича ялпи ички 
маҳсулотнинг харид 
қобилияти паритети 
121 трлн доллар. 
Милодий 1-йилда у 
атиги 184,1 
миллиард долларни 
ташкил қилган.
✅
Иккинчи Жаҳон 
Урушидан кейин 
иқтисодий ўсиш 
кескин ўсди ва дунё 
миқёсида ЯИМ 1940 
йилдан 2018 йилгача 
деярли уч баравар 
ошди.
✅
Интернет каби 
технологияларнинг 
ривожланиши ҳам 
ялпи ички 
маҳсулотнинг енг 
катта ўсишига сабаб 
бўлди. 1993 йилдан 
2018 йилгача дунё 
бўйича ЯИМ икки 
баравар кўпайди. 

---

21
Корпоратив 
молия нима?

---

22
«
Корпорация
»
-
(Инглизча-Corporation-
Тузилма ёки бирлашма) - Юридик шахс
бўлиб, умумий мақсадларга эришиш,
биргаликдаги фаолиятни амалга ошириш
учун бирлашган ва ҳуқуқий мустақил
шахслар йиғиндисидир.
Соддароқ айтганда:
Корпорация
–
Бу ривожланган йирик
акциядорлик жамиятлари бирлашмасидир
.

---

23
Корпорациялар
молиясининг
бош
мақсади
-
жорий
ва
истиқболдаги
даврлар
мобайнида
мулкдорларни
компанияга қўйилма қилган моддий ва
молиявий,
интелектуал
бойликлари
қийматини
максималлаштириш
ҳисобланади.

---

Агар сиз 10 йил 
аввал йирик 
компанияларга 
бошланғич 100 
долларлик 
инвестиция 
қилганингизда 
бугунги кунда 
қанча даромад 
олардингиз (%) 
1. Bitcoin: 9 150 
088%
2. Amazon: 3 
156%
3. APPLE: 2 345%
4. Viza: 1 597%
5. Microsoft: 
899%
6. JP Morgan: 
433%
7. Facebook: 
420%
8. Berkshir 
Xeteuey: 228%
9. Jonson vs 
Jonson: 216%
10. Walmart: 
171%
11. Alibaba: 108% 

---

---

26
Бирлашувларнинг асосий сабаблари:
Куп ишлаб чиқаришдан фойда олиш 
(Economies of Scale)
йирикроқ фирмалар ҳар бир дона маҳсулотга
сарфланадиган
харажатларни
ортиқча
қувватларни
ишга
солиш
ва
ўзгармас
харажатларни
кўпроқ маҳсулотларга ёйиб
юбориш ҳисобига таннархни тушуриши мумкин
.
$
$
$
Таннархни тушириш

---

27
Бирлашувларнинг асосий сабаблари:
Вертикал интеграциядан иқтисод қилиш
Таъминотчилар устидан назорат қилиш таннархни 
пасайтириши “мумкин”
.
Ҳаддан ошиқ интеграция тескари таъсир кўрсатиши 
ҳам мумкин
. 
Pre-integration (less 
efficient)
Company
S
S
S
S
S
S
S
Post-integration 
(more efficient)
Company
S

---

28
Бирлашувларнинг асосий сабаблари:
Етишмайдиган ресурсларни 
жамлайди
бирлашувлар
бир
фирманинг
“етишмайдиган”
бўлагини
бошқа
фирмадан олиш имконини беради
.
Firm A
Firm B

---

29
Бирлашувларнинг асосий сабаблари:
Бирлашув
ортиқча
пулни
(фонд)
ишлатади
Агар фирма бозорда анча кексайган
соҳа бўлса ва бошқа ўсиш имкониятлари
паст бўлса, бошқа фирмани сотиб олиш
энг яхши йўл бўлиши мумкин
.

---

30
Бошқа фирмаларни сотиб олиш 
усуллари
Сотиб олиш
Қарз эвазига 
сотиб олиш
Менежмент 
томонидан 
сотиб олиниши
Бирлашув
Тендер таклифи

---

2019-yil yakunlariga ko'ra dunyoning eng yirik 20 ta bank aktivlari
O'rin
Bank nomi
Mamlakat
Aktivlari ( trln. AQSH $.)
1
Industrial and Commercial Bank of China
Xitoy
4,042
2
China Construction Bank
Xitoy
3,389
3
Agricultural Bank of China
Xitoy
3,299
4
Bank of China
Xitoy
3,103
5
Mitsubishi UFJ Financial Group
Yaponiya
2,722
6
J.P. Morgan Chase
AQSH
2,623
7
HSBC Holdings
Buyuk Britaniya
2,558
8
China Development Bank
Xitoy
2,361
9
Bank of America
AQSH
2,355
10
BNP Paribas
Fransiya
2,338
11
Credit Agricole
Fransiya
2,124
12
Citigroup
AQSH
1,917
13
Wells Fargo
AQSH
1,867
14
Mizuho Financial Group
Yaponiya
1,756
15
Sumitomo Mitsui Financial Group
Yaponiya
1,750
16
Banco Santander
Ispaniya
1,671
17
Deutsche Bank
Germany
1,544
18
Societe Generale
Fransiya
1,400
19
BPCE
Fransiya
1,459
20
Barclays
Buyuk Britaniya
1,439

---

Хитой иқтисодиёти 
охирги 30 йил давомида 
қанчалик ўсди?
❇️
Хитой иқтисодиёти 
1989-2019 йиллар 
оралиғида 14,12 марта 
катталашган.
❇️
Евро ҳудуд ва бошқа 
юқори даромадли 
давлатлар, шу 
жумладан АҚШ, 
Хитойга қараганда 
анча секин ўсди.
АҚШ иқтисоди 1989 
йилдагига нисбатан 
атиги 2,99 марта катта.
Dow Jones Industrial 
Average қиймати 
пасайиб кетмоқда ва 
яқинда энг юқори 
кўрсаткичга етиб, 30 
йил аввалги ҳажмдан 
4,45 баравар камайди.
Юқори иқтисодий 
ўсишга қарамай, 
АҚШнинг қарз 
даражаси сўнгги 30 йил 
ичида кескин ўсиб 23,1 
трлн $ ташкил этмоқда. 
(http://www.usadebtclock
.com/) 

---

Эътиборингиз учун 
РАХМАТ!