Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

YEtkazib berish va sotish shartlariga kо‘ra baholarni quyidagicha farqlash mumkin:

• 
  nyetto-baholar;
  
• 
  brutto-baholar (fakturaviy baholar);
  
• 
  jahon baholari.
  

Oldi-sotdi joyidagi baholarga nyetto-baholar deyiladi.

Oldi-sotdi shartlariga (soliqlarning turi va miqdori, chye-girmalarning mavjudligi va darajasi, frank turlari va sug’urta shartlariga) muvofiq ravishda aniqlanadigan baholar brutto-baholar dyeb ataladi.

Jahon baholari yirik import va yeksport opyerasiyalari amalga oshiriladigan baholardan iborat. Amaliyotda jahon baho-lari xom ashyo tovarlari bо‘yicha yeksportyor mamlakatning darajasi yoki bir va auksionlar bahosi; ishlab chiqarish-texnikaviy maqsad-larga mо‘ljallangan buYumlar bо‘yicha – jahondagi yetakchi ishlab chiqaruvchilarning baholariga muvofiq; xalq istye’mol tovarlari bо‘yicha – yetakchi yirik kataloglarda ye’lon qilingan baholarda aniqlanadi.

Amaliyotda ichki firmaviy (transfyert) baholar degan tu-Shuncha ham mavjud. Bunday baholar bir firmaning bо‘linmalari yoki bir assosiasiya tarkibida bо‘lgan bir nyecha firmalar о‘rtasida mahsulotlar realizasiya qilinganda qо‘llaniladi.

Baholarning yana bir turi bor. Ularning nomi tabaqalashti-rilgan baholar dyeb Yuritiladi. Bunday baholar tabiiy, hududiy va XYUS larga bog’liq bо‘lmagan boshqa mahsulotni ishlab chiqarish va realizasiya qilish xarajatlaridagi farqlar, Shuningdyek, mahsulotning sifatidagi farqlarga (navi, yangiligi va boshqa sifat belgilariga kо‘ra) bog’liq ravishda bir xil mahsulotlarga о‘rnatiladigan turli ulgurji, sotib olish va chakana baholardan iborat bо‘ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar ishlab chiqa-ruvchilar tabaqalashtirilgan baholardan istye’molchilarning turli guruhlari uchun foydalanadi. Bunda, albatta, ishlab chiqaruvchi sotib oluvchilarning har bir guruhi uchun maksimal baholarni о‘rnatishga harakat qiladi. Bunday baho sotib oluvchining ryezyerv-lashtirilgan bahosi deyiladi. Ryezyervlashtirilgan bahoning sotib oluvchilar daromadlariga bog’liq ravishda о‘rnatilishi baho-ning idyeal divyersifikasiyasi dyeb ataladi. Tabaqalashtirilgan baholar sotib olinayotgan tovarlarning miqdoriga bog’liq ravishda ham о‘rnatilishi mumkin. Bunga muvofiq ravishda tovarlarning kichik partiyalari va bir martalik buYumlar uchun baholar Yuqori, ular yirik partiyada sotib olinganda yesa baholarning darajasi ancha pasaytirilishi mumkin.

Baholarning har bir turi ularga tyegishli bо‘lgan shakllanti-rish va foydalanish xususiyatlariga yega. Masalan, XYUS larning ulgurji baholari sanoat tovarlarining turli guruhlariga tyegishli bо‘lgan о‘ziga xos belgilar bilan xarakterlanadi. Energiya taShuvchilarning bahosi, о‘z navbatida, boshqalardan tashqari, rye-surslarni tyejab-tyergash siyosatini amalga oshirishda muhim iqti-sodiy richag hisoblanadi.

Aniq baho о‘zida ma’lum bir yelementlarni mujassam yetadi. Ularning ahamiyati absolYut ifodalanishda bahoning tarkibi, birlikning qismi yoki foizlarda ifodalangan baho tarkibidagi har bir yelementning salmog’i yesa bahoning tarkibiy tuzilmasi dyeb ataladi.

Baholarning namunaviy tarkibiy tuzilmasi quyida kyelti-rilgan: