TURSUNOV B.O.
Shunday qilib, iqtisodiy xavfsizlik nuqtai nazaridan, likvidlikni afzal k o ‘rgan omil
iqtisodiy o ‘sish barqarorligiga tahdidlarni belgilovchi va tizimli xatarlar manbai sifatida
qaralishi mumkin deb taxmin qilish oqilona k o ‘rinadi.
A ktsiyalar pul o ‘rnini bosuvchi vositalarning sifatini va iqtisodiyotga halokatli
ta ‘sirni yuzaga keltiradigan shart-sharoitlar savol tu g ‘iladi. Asosiy shartlar - bu bozor
ishtirokchilarining qadr-qimmati va ishonchini saqlash qobiliyati. Aksiyalarni nisbatan
xavfsiz, qim m atli q o g ‘ozlar saqlanishini ta ‘m inlaydigan va likvidlilikning «rezervi»
vazifasini bajaradigan qimmatli qog‘ozlar sifatida qabul qilishni irratsional psixologik
om illar va pul-kredit siyosati ta ‘sirida osonlashtirish mumkin. R.Shiller investorlarni
idrok etishdagi xatolar va jam oaviy o ‘zaro ta ‘sirlar bilan bog‘liq mantiqsiz xulq-atvorining
ahamiyati to ‘g ‘risida dalillarni taqdim etdi. Subyektiv omillar, m a‘lum davrlarda, xatarsiz
aktiv va pul o ‘rnini bosuvchi sifatida ham qabul qilinishi mumkin b o ‘lgan, aktsiyalarning
kutilayotgan rentabelligiga nisbatan irratsional optimizmni keltirib chiqarishi mumkin.
Ushbu jarayonda fond bozori muhim rol o ‘ynaydi. Qimmatli qog‘ozlar bozori - bu bozor
subyektlari o ‘rtasida qimmatli qog‘ozlarni chiqarish va ularni tasarruf etish munosabati
bilan vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarning bir turi.
Hozirgi vaqtda qimmatli qog‘ozlar bozori globallashuv jarayonini boshidan kechirmoqda
va milliy darajada qimmatli qog‘ozlar bozorining rivojlanishiga ta ‘sir qiluvchi k o ‘plab
omillar paydo b o ‘lmoqda. Shuni tushunish kerakki, moliya bozorining bir qismi sifatida fond
bozori ham butun mamlakatning iqtisodiy barqarorligiga ta ‘sir qiladi. Tovar ishlab chiqarish
har doim pul oqimi bilan birga keladi, tovar aylanishi esa pul aktivlari va kapitalning
harakatiga, shuningdek ishlab chiqarish jarayonidagi ikkilamchi harakatga ta ‘sir qiladi.
Yuqori texnologiyalarning rivojlanishi ta ‘sirida turli darajadagi tashkilotlarning iqtisodiy
tizimlarining ko ‘plab sub‘ektlari mahalliy va global almashinuvlarga kirish imkoniyatiga ega.
Bir tomondan, chegaralarning y o ‘q b o ‘lib ketishi milliy fond bozorining rivojlanishiga ta ‘sir
qiladi, boshqa tomondan, boshqa mamlakatlarning barqaror va rivojlangan platformalari
oldida ichki birjalarning ishonchsizligini oshiradi.
Q im m atbaho q o g ‘ozlar bozorining iqtisodiy xavfsizlikka t a ‘sirining o ‘ziga xos
y o ‘nalishi iqtisodiyotdagi innovatsion jarayonlar bilan bog‘liq. Fond bozori innovatsion
korxonalarni m oliyalashtirish instituti sifatida yuqori sam aradorlikni nam oyish etadi.
Biroq, innovatsion korxonalarning aktsionerlik narxlari m a‘lum bir dinamikani namoyish
etadi, bu yuqori qat‘iylik (inertiya) bilan namoyon b o ‘ladi, y a ‘ni bozor uzoq muddatli
xotiraga ega.1 Ushbu dinamikaning natijasi narxlar tendentsiyasining o ‘zgarishini oldindan
aytib b o ‘lmaydi. Q at‘iylik va innovatsiya o ‘rtasidagi bog‘liqlik chuqur m a‘noga ega va
kelajakdagi innovatsiyalar natijalarining ob‘ektiv noaniqligini k o ‘rsatadi. Shu bilan birga, bu
innovatsiyalarning moliyaviy natijalariga nisbatan taxminlarni sub‘ektiv modellashtirishga
m ajbur b o ‘lgan investorlarning mantiqsiz xulq-atvorining omiliga aylanadi, ular ob ‘ektiv
b o ‘lmagan joylarda ham qolip va naqshlarni topishga xos tendentsiyani namoyish etadi. Bu
hatto eng rivojlangan bozorlarda ham investorlarning mantiqsiz harakatlariga ta ‘sir qilishini
tushuntiradi. Bundan tashqari, irratsional buzilishlarni umumlashtirish va ularni innovatsion
sohalardagi korxonalarni qamrab olish tizimli xavfni keltirib chiqaradi (masalan, 2000-yil
boshlarida AQShda Internet-kompaniyalar ulushining k o ‘tarilishi).
1
Do'stlaringiz bilan baham: