Molekulyar fiziki

1. Ideal gaz qonunlari.

Ideal gaz qonunlarini o’rganishdan oldin albatta biz “Ideal gaz” o’zi nima ekanligini bilib olishimiz zarur. Ideal gaz nima?

Keling avvalo shu savolga javob bersak. Tabiatda gazlar murakkab tuzilgan. Ular milliardlab energiyaga ega gaz molekulalariga toʻla, ular ixtiyoriy paytda toʻqnashishi va bir-biri bilan oʻzaro taʼsirda boʻlishi mumkin. Haqiqiy gazni aniq tasvirlab berish qiyin boʻlgani sababli odamlar ideal gaz tushunchasini haqiqiy gazlarni modellashtirish va oʻrganishga yordam beradigan yaqinlashish sifatida yaratdi. Ideal gaz atamasi quyidagi bir necha qonunlarga boʻysunadigan molekulalardan tashkil topgan faraziy gazni anglatadi:

1) Ideal gaz molekulalari oʻzaro taʼsirlashmaydi. Taʼsir faqatgina gaz molekulalari oʻzaro yoki devor molekulalari bilan elastik toʻqnashganda kuzatiladi. Elastik toʻqnashuv nima? Elastik to’qnashuv qanday vujudga keladi?

Kelinglar keyingi qoidaga o’tishdan oldin avval elastik to’qnashuv haqida tushunchaga ega bo’lib olsak. Agar toʻqnashuvda kinetik energiya energiyaning boshqa turiga aylanmasa, bunday toʻqnashuv elastik toʻqnashuv deyiladi. Boshqacha aytganda, kinetik energiya toʻqnashuvchi jismlar (masalan, molekulalar) orasida almashinishi mumkin, lekin toʻqnashuvdan oldingi va keyingi toʻla kinetik energiyalar oʻzaro teng bo’lsa bu elastik to’qnashuv bo’ladi.

Agar bular sizga toʻgʻri boʻlishi uchun juda ideal tuyulsa, siz haqsiz. Chunki ideal gazlar mavjud emas, biroq koʻplab gazlar ideal gazga yaqin va bu har xil vaziyatlarda ularning xossalarini taxmin qilishda qoʻl keladi. Aslida, biz ish koʻradigan xona harorati va bosimi atmosfera bosimiga yaqin, gazlar idealga juda ham yaqin. Shu tufayli fanga “Ideal gaz” tushunchasini kiritilgan va qo’llaniladi.