Molekular biologiya

Irsiyatning moddiy asoslari

DNK ning tuzilishi va DNK replikatsiyasi

1. DNK ning tuzilishi

• Azotli asoslar. Nukleozidlar. Nukleotidlar
• DNK qo'sh spirali, Gistonlar
• 3 tali va 4 tali DNK spiral, nostabil nukleotidlar
• sintetik biologiya (SynBio), suniy genlar sintezi, genetik alfavitni kengaytirish, Xeno nucleic acid(XNA), biohakerlar.

2. DNK replikatsiyasi

Ori genlar

Telomerlar

telomeraza

Azotli asoslar. Nuklein kislotalarining azotli asoslari kimyoviy tuzilishiga ko
ra 2 guruhga - purin va pirimidin asoslariga boTinadi. Ularning orasida siyrak (minor)
purin va pirimidinli asoslar mavjud. Eng muhim purin asoslariga - adenin (A) va guanin (G);
pirimidinlarga esa - sitozin (C) timin(T) kiradi. DNK tarkibiga A,G,C,T;

Nukleozidlar. Azotli asosning pentoza bilan birikishidan hosil bo’lgan moddaga nukleozid deb aytiladi.

Nukleotidlar. Nukleozidlarni fosfat kislota qoldig i bilan birikishidan nukleotidlar hosil boTadi, ya'ni nukleotid tarkibi - azot asosi, uglevod qoldig’i va fosfat kislotadan iborat.

Nukleotidlarda 1-2-3 ta fasfat kislata qoldigi bo’lishi mumkin. Fasfat kislata ajraganda inergiya chiqadi.
Siklik nuklein kislatning tuzilshi
Siklik AMF va siklik GMF organizmda ikkilamchi mesenjir vazifasini bajaradi,
retseptorlardan kelgan signalni hujayra ichida tarqalishini taminlaydi
5’
3’
5’
3’
nuklein kislotaning birlamchi strukturasi.

DNK tuzilishi haqida gapirganimizda bir oz uning tarihi haqida aytib o’tishimiz joiz. 1951 yili DNK molekulasi ning dastlabki rentgenogrammalari ingliz olimlari M.Uilkins va R.Franklin tomonidan olingan edi. Lekin R.Franklin o’zi bu rasimlarni tahlil qilishga ulgurmadi.

DNK tuzilishi haqida gapirganimizda bir oz uning tarihi haqida aytib o’tishimiz joiz. 1951 yili DNK molekulasi ning dastlabki rentgenogrammalari ingliz olimlari M.Uilkins va R.Franklin tomonidan olingan edi. Lekin R.Franklin o’zi bu rasimlarni tahlil qilishga ulgurmadi.

Jadallik bilan olib borilgan tadqiqotlar 1953 yili Dj. Uotson va F. Krik tomonidan DNK qoʼsh spiralli modelining yaratilishi bilan yakunlandi. Ular R.Franklin tomonidan olingan suratlarni tahlil qilib DNK tuzilishini hisoblab topishdi.
1962 yili Dj. Uotson, F. Krik F va Uilkinsomlarga DNK tuzilishini ochgani uchun Nobel mukofoti berildi. Afsuski R.Franklin nomi tilga ham olinmadi.

Rozalin Franklin 1958 chi yili nurlanishdan saraton bo’lib olamdan ko’z yumdi.

5’ va 3’
Gistonlar
Odam genomi uzunligi 2 metrni tashkil qiladi. Shunga qaramay u gistonga o’ralgani uchun ixchamlashib hujayra ichiga sig’a oladi. Ishlashi kerak bo’lgan genlar esa gistonlari N terminal qismi fasfatlanish va atsillanish kabi kimyoviy modifikatsiyaga uchraydi va DNK yechiladi. Gen aktivlashib undan RNK sintez buladi. Bu esa gistonlarning genlar ekspressiyasi boshqarilishida ishtrok etishini ko’rsatadi.

Uch zanjirlik DNK spirali

http://mol-biol4masters.masters.grkraj.org/html/Deoxy_Ribonucleic_Acid3-Other_Forms_Of_DNA.htm
Uch zanjirlik DNK bir nechta genlarni tartibga solishda ishtirok etadi. genni inaktivatsiya qilishi yoki yo’naltirilgan mutatsiyalar hosil bo’lishga yordam berishi mumkin.