Modifikatsiyalangan burg‘ulash eritmalari Yo‘lliyev Dilshod Toji o‘g‘li

Modifikatsiyalangan burg‘ulash eritmalari
Yo‘lliyev Dilshod Toji o‘g‘li
O‘zbekiston Milliy Universiteti Kimyo yo‘nalishi 2-kurs magistranti
[e-mail]
Annotatsiya
Respublikamiz neft-gaz kimyosi sanoatining rivojlanishi yer osti boyliklarni qidirish va uni zaxirasini yaratishga bog‘liq. Ushbu yerosti boyliklarini aniqlashda burg‘ilash jarayonida turli xil tabiiy va sintetik polimerlar qo‘llaniladi. Ushbu maqolada mahalliy xom ashyolardan foydalangan holda yuqori sifatli burg‘ulash eritmalarini olish haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar
Mahalliylashtirilgan ishlab chiqarish, modifikatsiyalangan burg‘ulash eritmalari, karboksimetilselluloza, mahalliy bentonitlar, minerallangan qatlamli suv.

Hozirgi kunda respublikamiz neft-gaz qidiruv korxonalarida turli xil texnogen eritmalar qo‘llanilib kelinmoqda. Ushbu burg‘ilovchi vositalar burg‘ilash eritmalarining ko‘pgina texnologik xususiyatlarini namoyon qilmaydi. Masalan, yuqori eruvchanlik, yog‘lash, gidrofoblashtirish va ekologik zararsizligi jihatidan hozirgi kun talabiga javob bermaydi. Mamlakatimiz birinchi prezidenti I.A.Karimov o‘zining “Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari” nomli asarida ko‘rsatib o‘tganlaridek, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash yanada jadallashtirish, zamonaviy, moslashuvchan texnologiyalarni keng joriy etish hamda import o‘rnini bosadigan, eksportga yo‘naltirilgan va mahalliylashtiradigan ishlab chiqarish quvvatlarini rivojlantirish, mamlakatimizning ham tashqi, ham ichki bozorda barqaror mavqega ega bo‘lishini ta’minlaydi. Shuning uchun, mahalliy va ikkilamchi xom ashyolar asosida import o‘rnini bosuvchi va eksportga yo‘naltirilgan, turli geologo-texnik sharoitlarda ishlatiluvchi burg‘ilash eritmalarini tayyorlash uchun samarali kimyoviy reagentlarning modifikatsion tarkiblarini yaratish va ularni olish texnologiyasini ishlab chiqishni asosiy maqsad qilib qo‘ydik. Burg‘ulash eritmalarining bajaradigan vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  burg‘ulash tezligini sezilarli darajada oshirish
  
• 
  burg‘i va burg‘ilash quvurlarini sovutish va moylash
  
• 
  quduq tubini tozalash
  
• 
  quduq devorlarini gidrofoblash
  
• 
  quduq devorlarining o‘pirilishining oldini olish
  
• 
  burg‘ulash quvurlarining yemirilib sinishdan saqlash
  

Kimyo sanoatining rivojlanishi va shu bilan birga yuqori molekulyar og‘irlikdagi birikmalar, polimerlarning rivojlanishi ulardan quduqlarni qurishda foydalanishga hissa qo‘shdi. Tuproqsiz burg'ulash loyi quduq devorlarining yuqori barqarorligini ta'minlash zarur bo'lganda ishlatiladi. Ammo bunday eritmaning sho'rligi va xususiyatlarini tartibga solish qiyin. Shuning uchun burg'ulashda odatda tarkibida bentonit (loy kukuni) bo'lgan loy asosidagi burg'ulash suyuqligi ishlatiladi.
Suvli gil burg'ulash loylari juda ko'p afzalliklarga ega. Ular:

• 
  quduq devorlarida zich filtr keki hosil qiladi;
  
• 
  aylanish to'xtaganda, loy suspenziyada saqlanadi;
  
• 
  quduqdagi bosimni tartibga solishga imkon beradi (loy burg'ulash loyining zichligini o'zgartirib).
  

Agar bentonit va kaolin gilini taqqoslasak, unda ikkinchisi shishmaydi va suvda yaxshi eriydi, shuning uchun yuqori sifatli loy burg'ilash loylari suv, bentonit (bentonit gil) va polimerlardan iborat. Suyuqliklarni burg'ilash uchun bentonit loy kukuni bu har xil qo'shimchalarni o'z ichiga olgan quritilgan ezilgan loy. Bentonitli gillardan tashqari burg'ulash suyuqligi tarkibida qandaydir polimer mavjud. Masalan, loyda burg'ulash uchun u quduq tubini barqarorligini ta'minlashi va ishqalanishni kamaytirishi kerak. Quduq devorlarini qobiq bilan qoplagan polimer-gil burg'ulash loyi ularni hosil qiladi va siz qulab tushish va halokatdan qo'rqmasdan burg'ulashingiz mumkin. Yaqin yillarda respublikamizda ko’plab tadqiqotchilar tomonidan bentonitli gillar va ularning suvli eritmalariga asoslangan, ko’plab tadqiqotlar olib borilmoqda. Bunda ular burg’ulash eritmalarining realogik xossalarini yaxshilash maqsadida modifikatsiyalangan yuqori molekulyar birikmalar ishtirokida barqaror va yuqori haroratga chidamli eritmalar olishga erishdilar. KMS ning loy eritmalariga ta'siri samaradorligi asosan pH qiymatiga bog'liq pH darajasi past (6 dan kam) KMS bo'lsa, cho'kadi; pH qiymati 9 dan yuqori bo'lsa, KMS makromolekulalari NaOH ta'sirida ko'p mustahkamlanadi. Karboksimetil selluloza (KMS) - natriy glikolik kislotaning selluloza efir tuzi. KMS ning polimerlanish darajasi qancha yuqori bo'lsa, burg'ilashda issiqqa chidamliligi va stabillashadigan ta'siri shunchalik yuqori bo'ladi. Shuning uchun eng samarali va barqaror reaktivlar KMS-600 va KMS-700 hisoblanadi. Bu yaxshi oq rangdagi nozik kukunli materialdir, namlik miqdori 10 % dan oshmaydi. Yaxshi xususiyatlari suvda chayiladi, qizdirilganda eruvchanligi yaxshilanadi. U filtrlash xususiyatlarini tartibga solish uchun ishlatiladi. KMS ning konsentratsiyasi yangi burg’ulash eritmalarida - 0,5% gacha. Reaktiv samaraliligi pH qiymati 6-9 oralig'ida. KMS gidroksidi sellulozani monoxloroatsetik kislota natriy tuzi bilan reaksiyaga kirishish natijasida hosil bo'ladi. Bunday holda, quyidagi reaktsiya paydo bo'ladi:

Bunga parallel ravishda monoxloroatsetik kislotaning natriy tuzi ishqor bilan sovunlanadi.