Modellashtirish uchun materiallar turlari

FeO*Cr₂O₃ + 4C→ Fe + 2Cr + 4CO;

Cr₂O₃ + 2Al →Al₂O₃ + 2Cr + 131kkal

Fizik xossalari. Xrom och kul rangli, yaltiroq, metallar ichida eng qattigʻi, zichligi 7,2g/sm³, suyuqlanish temperaturasi 1890⁰C, qaynash xarorati 2680⁰C, havo va nam ta’siriga chidamli, sababi oksid parda bilan qoplangan boʻladi, 5ta izotopi bor.

Kimyoviy xossalari. Xrom reaksiyaga kirishishi uchun avval oksid pardasini yemirish lozim, buning uchun uni qaynoq xlorid va sulfat kislotalarda eritiladi, shundagina u reaksiyaga kirishishi mumkin. Neytrallash Oshlangan, yotqizib xordiq berilgan, namligi siqilgan va qirtishlangan charmlar neytrallash jarayoniga uzatiladi.

Neytrallashning maqsadi oshlangan charmlarning nordonligini pasaytirish, bunda bog‘langan xrom birikmalarining tarkibi ham o‘zgarishi mumkin. Neytrallashni xrom usuli bilan oshlashdan ajratib bo‘lmaydi va buni oshlashning oxiri deb qarash kerak. Xrom charmlari oshlashdan so‘ng, o‘z tarkibiga neytral

tuzlarni (NaCI, Na2SO4) kompleks birikma holatidagi xrom tuzlarini va kislotalarni saqlaydi.

189Neytral tuzlar charmning g‘ovaklariga, struktura oralig‘ida

eritma holatida, xrom fiksatsiya holatida joylashgan bo‘ladi.

Xrom tuzlari, charmda fiksatsiya holatida va uning bir qismi

erkin holatda eritma ko‘rinishda dermaga shimilgan bo‘lib, uning

kontsentratsiyasi,

ishlov berilgan xrom tuzlari eritmasi

kontsentratsiyasiga bog‘liq.

Kislota charmga eritma holatida dermaga shimilgan bo‘ladi.

Ishlov berilgan suyuqlikdagi kislota kontsentratsiyasi shimilgan

kislota kontsentratsiyasiga teng. Kislota oshlovchilar tomonidan

tegilmagan kollagenning asos guruhi bilan bog‘lanadi va fiksatsiya

bo‘ladi:





Б NH 2   Б N H X



HX

3

Bundan tashqari, kislota kollagen bilan bog‘langan va

bog‘lanmagan xrom komplekslari bilan bog‘lanadi, ya’ni B [Cr X]

bog‘langan holatda yoki ionli ko‘rinishda koordinatsion sferaning

tashqi sferasida, ya’ni B-[...Cr]X bog‘langan holatda bo‘ladi.

Tarkibida neytral tuzlar, erkin holatdagi kislota va xrom tuzlari

bo‘lgan charmlar kelgusi jarayonlarga quyidagi sabablarga binoan

uzatilmaydi.

1. Charmda bo‘lgan neytral tuzlar quritish jarayonida, charm

yuzasiga migratsiya bo‘lib, oq dog‘lar hosil qiladi.

2. Bog‘lanmagan xrom tuzlari yog‘lash jarayonida charm

yuzasiga xrom sovunlari hosil qiladi va bunday sovunlar charm

yuzasini yopishqoq qilib, pardozlashni qiyinlashtiradi.

3. Xrom bilan oshlangan charmlar tarkibida erkin holatdagi

kislotalarning bo‘lishi yog‘lash jarayoniga ta’sir etib, undagi yog‘li

emulsiyalarni tarkibiy qismlarga ajralib ketishga olib keladi.

Ajralgan yog‘lar charm yuzasiga va ag‘darma tomoniga chiqib,

pardozlash jarayonlarini qiyinlashtiradi va ular derma qatlamiga

notekis yoyiladi.

4. Juda nordon charm bo‘yashga yaroqsiz, chunki bunda

bo‘yash yuzaki va notekis o‘tadi.

Bu kamchiliklarni bartaraf etish uchun, neytrallash jarayoni

o‘tkazilib, charm tarkibidagi neytral tuzlar erkin holatdagi xrom

tuzlardan tozalanib, dermaga aniq qiymati berilib, bo‘yash va

moylashni normal o‘tkazish ta’minlanadi.

190Neytrallash jarayonini o‘tkazishda ishqoriy eritmalar

ishlatiladi. Ular erkin va bog‘langan holatdagi kislotani neytrallab,

charmga kerakli darajada nordonlik berishi kerak. Dermadagi erkin

holatdagi va kollagenni amin guruhi bilan bog‘langan kislotani

ajratib chiqarib, xrom kompleks bilan bog‘langan kislotaga ta’sir

etmaslik kerak ya’ni charm tarkibidagi hamma kislotani emas, balki

bir qismini neytrallash zarur bo‘ladi.

Neytrallashda charm strukturasida quyidagi o‘zgarishlar yuz

beradi:

– kollagenga joylashgan xrom komplekslar tuzilishi o‘zgaradi;

– xrom kompleks bilan bog‘langan kollagen aktiv markazlari

o‘rtasidagi mustahkamlik o‘zgaradi;

– charm xossalari o‘zgarishi mumkin (tayyor mahsulotda

namoyon bo‘ladi).

Neytrallashda eritmalari pH>7 bo‘lgan barcha moddalar

ishlatiladi, pH>9 bo‘lgan eritmalar dermani oshsizlashga olib

keladi.

Odatda, neytrallashda kuchsiz ishqoriy reagentlar, kuchli

ishqorlar va kuchsiz kislota tuzlari qo‘llaniladi.

Neytrallashni tartibga solish uchun bufer aralashmalardan

foydalanish taklif qilinadi. Masalan, pH 7–8 bo‘lgan ammiak va

ammoniyli tuz aralashmasi kislota ajralib chiqadi. Bunda xrom

komplekslari o‘zgarmay turaveradi. Odatda, neytrallash jarayonida

charmdan hamma kislota ham ajralib chiqmaydi, balki u charmning

tashqi qatlamlaridan asosan ajralib chiqadi. Neytrallashda dikarbonat, formiat, tetraborat, natriy fosfat,

ammoniy karbonat reagentlari qo‘llaniladi. Natriy bikarbonat va

formiatni qo‘llash eng yaxshi natijalarni beradi. Neytrallash uchun

SPS, BNS, №2 sintetik oshlovchilarni qo‘llash mumkin.

Neytrallash jarayoni amalda qirtishlangan charmlarni

barabanda 30–400 S haroratli oqar suvda 30–40 daqiqa yuvishdan

boshlanadi. Bunda erkin holatdagi kislota, neytral tuzlar va

bog‘lanmagan xrom birikmalarning bir qismi yuviladi.

Neytrallashdan oldin yuvish o‘tkazilmasa,

charm bilan

bog‘lanmagan xrom tuzlari ishqor eritmalari yordamida cho‘kmaga

tushiriladi. Bu cho‘kma charmning yuza qatlamlarida qolib ketib,

uning sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

191Charmda qolgan neytral tuzlar esa uni quritishdan so‘ng charm

yuzasida tuzlar kristallanib, oq dog‘lar hosil qiladi. 10 yoki 20 karrali suvda eritilgan neytrallovchi agent

apparatga 2 yoki 3 marta 10 daqiqa interval bilan quyiladi. Bunda S.K=2–2,5, harorat 30–400С, neytrallash jarayoni muddati 40–60 daqiqani tashkil etadi. Neytrallashdan so‘ng yarimmahsulotning pH 4,5–5,5 oralig‘ida bo‘lishi talab qilinadi. Bu qiymatni aniqlash uchun charmning dumg‘aza qismidan kesilgan joyga yashil bromkrezol indikatori ta’sir ettiriladi. Charmning yuza va baxtarma tomonidan 60 %i ko‘k rangda bo‘yalishigacha ruxsat etiladi. Neytrallashdan so‘ng 30–400С haroratli suvda 30–40 daqiqa

charmlar yuviladi.

4 Teri xomashyosining k o ‘pgina turlari mol yetkazib beruvchilardan

massasi bo'yicha qabul qil in ib. teri ishlab chiqaruvchi korxonalarga

topshiriladi. Har xil turdagi yangi shilib olingan terilarning massasi

GOST 1134-73 “Teri xomashyosi” Davlat standartida belgilangan.