Moddalar va ularning xossalari. Geokimyo Elementlarning yer qobig’ida va koinotda tarqalishi Biogen elementlar

1.4. Biogen elementlar
Yer qobig’ida tirik organizmlar ishtirokida sodir bo‘ladigan kimyoviy jarayonlarni o‘rganadigan geokimyoning bo‘limi biogeokimyo deyiladi.
Yer yuzasining o‘simliklar va tirik organizmlar bilan egallangan qismi biosfera deyiladi.
V.I.Vernadskiy ta’rifiga ko‘ra , biosfera - tirik organizmlar va kosmik nurlar bilan qayta ishlangan ma’lum darajada ta’mirlangan muhit bo‘lib hayotga moslashgandir. Uning yuqori chegarasi (troposfyera) 12-15 km balandlikda, quyi chegarasi (litosfyera)- 5 km chuqurlikda joylashgan. Biosfera o‘z ichiga atmosferaning quyi qismini, gidrosferaning hammasini, litosferaning yuqori qismini oladi.
Kimyoviy elementlarning yer qobig’ida tarqalishi turlicha. Yer qobig’ini nisbatan kam elementlar hosil qilgan. Yer qobig’ining 47,2% ni kislorod, 27,6% ni kremniy tashkil etadi. O‘n sakkizta element - kislorod, kremniy, alyuminiy, temir, kalsiy, natriy, kaliy, magniy, vodorod, titan, uglyerod, xlor, fosfor, azot, oltingugurt, marganes, ftor, bariylar yer qobig’i massasining 99,8% ni tashkil etadi. Qolgan barcha elemetlarning massa ulushlari birgalikda 0,2 % ga teng.Tirik organizmlar yer qobig’ida kimyoviy elementlarning qayta taqsimlanishida faol qatnashadi. Yer yuzasida tirik organizmlar faoliyati natijasida turli miqdorda minerallar, tabiiy kimyoviy moddalar hosil bo‘ladi. Masalan, suyakli tirik organizmlar atrof - muhitdan kalsiyni ajratib olib o‘z tanasiga yig’adi. Tog’ jinslari, masalan temir rudasi hosil bo‘lishida mikroorganizmlar faoliyati natijasi ekanligi aniqlangan. O‘z navbatida yer qobig’ining ustki qismida ro‘y berayotgan o‘zgarishlar tirik organizm kimyoviy tarkibiga ham ta’sir qiladi. Yer qobig’i, tuprok, dengiz suvi, o‘simliklar, hayvonlar kimyoviy tarkibini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, yer qobig’i va dengiz suvi tarkibidagi barcha kimyoviy elementlar tirik organizmlarda ham uchraydi. Demak, yer qobig’i va tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi bir-biriga o‘xshashdir. A.P.Vinogradov bo‘yicha kimyoviy elementlarning(mass. %) yer qobig’ida,tuproqda, dengiz suvida, o‘simliklar va hayvonlar tarkibidagi miqdori