Moddalar va energiya almashinuvi

2. Organizmda oqsillar parchalanishi. 
Oqsillar doimo parchalanib turadi, uning tezligi ovqat bilan qabul qilib turiladigan oqsillar 
va yog`lar miqdoriga bog`liqdir. 
Agar organizmda uglevodlar va yoglar yetarli darajada qabul qilinib, oqsil umuman qabul 
qinlamaganida ham tiriklikni saqlab qolish uchun oz miqdorda bo`lsa ham oqsil parchalanib 
turadi. Oqsilning shunday har 1 kg massagacha nisbatan minimal miqdorda sarflanishi M. 
Rubner tomonidan hisoblanib, bu miqdor 0,028-0,065 gr azotga teng.
 
 
3. Azot balansi. 
Organizmga ovqat bilan kirgan azot miqdori organizmdan chiqqan azot miqdoriga teng 
bo`lsa, bunday fiziologik holat azot muvozanati deyiladi. Azot muvozanatiga erishilib, 
organizmga kiritilgan oqsil miqdori oshirilsa, organizmda tezda yana azot muvozanati qaror 
topadi, lekin endi oqsil ko`proq iste`mol qilinadi va parchalanadi. To`qima oqsili parchalanganda 
va o`zlashtirilganda oqsillar dezaminlanganda hosil bo`lgan azotli moddalar chiqarib tashlanadi. 

---

www.arxiv.uz 
Natijada organizmda o`zlashtirilgan va undan chiqarilgan azot miqdori tahminan tenglashadi. 
Balans esa nolga teng bo`lib qoladi. 
Ba`zi fiziologik sharoitlarda azot balansi musbat bo`lib qoladi, ya`ni organizmda azot 
ushlanib qoladi. Bunga azot retentsiyasi deyiladi. Azot retentsiyasi o`sayotgan organizmlarda, 
homiladorlik davrida qorindagi bolaning o`sishi natijasida qayd qilinadi. Oqsillar parchalanishi 
natijasida asosiy moddalar mochevna, ammiak, siydik kislatasi va keratin, keratinin ajralib, ular 
siydik va ter orqali chiqarib yuboriladi.
 
4. Yog`lar almashinuvi. 
Barcha yog`lar ham hujayra organlari tarkibiga kirib, plastik va energetik qimmatga ega. 
Odam tanasining 10-20 % yog`dan iborat bo`lib, semirishda bu ko`rsatgich 50 % gacha bo`ladi. 
Ichaklarda yog` asosan limfa suyuqligiga va qisman qonga so`riladi.
Yog`lar almashinuvida jigar katta rol o`ynaydi, uglevodlar ko`plab iste`mol qilinganda ular 
jigarda qayta yog`ga aylanadi. Gipotalamusda yog` almashinuvini boshqaruvchi maxsus 
markazlar joylashgan. 
Yog`lar almashinuvida ta`sir etuvchi gormonlarga-gipofiz, qalqonsimon bez, jinsiy bez va 
oshqozon osti bezining gormonlari kiradi. Masalan, oshqozon osti bezining gormoni-insulin 
uglevodlardan yog` hosil bo`lishida qatnashadi yoki jinsiy bezlar, gipofiz va qalqonsimon bezlar 
funktsiyasi susayganda odamning semirib ketishi ro`y beradi.