Moddalar ajratishning uslublari. O’simliklarda maxsus ajratmalar tizimining faoliyati. O’simliklarning ekskretor tizimlari

Moddalar ajratishning uslublari. O’simliklarda ham xuddi hayvonlardagi kabi moddalarning ajralishi faol yoki kuchsiz bo’lishi mumkin. Modda almashinuvi mahsulotlarining kontsentratsiya gradienti bo’yicha kuchsiz ajralishi eksretsiya faol ajralishi esa sekretsiya deyiladi. Sekretsiya jarayonida moddalarning faol tashiluvi ro’y berib metabolik energiya sarflanishi bilan boradi.
O’simliklarda ham xuddi hayvonlardagi kabi moddalar ajralishining uchta ya’ni merokrin, apokrin va golokrin tiplari kuzatiladi.
1. Sekretsiyaning merokrin tipi ham ikki xil bo’ladi. Bular: a) membranalar orqali bo’ladigan hamda ionlar nasosi yoki faol tashuvchilar ishtirokida bo’ladigan ekkrin sekretsiyasi. b) granulokrin sekretsiyasi-ajratmalarning «membranaga o’ralgan» ya’ni pufakchalar (vezikulalar) holida ajralib plazmalemmalar bilan uchrashganda yoki vakuolaga kirganda ta’sir qiladi.
2. Apokrin sekretsiyasi. Bunda ajraluvchi modda tsitoplazmaning bir qismi bilan qo’shilib chiqadi. Masalan, galofit o’simliklardagi tuz ajratuvchi bezlar boshchalarining uzilib tushishi.
3. Galokrin sekretsiya. Bunday holda hujayradagi sekretsiyaning o’ta faolligi tufayli butun hujayra ajratmaga aylanadi. Masalan ildiz qinchalari yuzasida shilimshiq massaning hosil bo’lishi va ildiz tukchalarining harakatlanishini yengillashtirishi.
Sekretsiya jarayoni maxsus hujayralar yoki to’qimalar faoliyati tufayli ro’y beradi. Ammo shuning bilan birga sekretsiya hodisasi har bir o’simlik hujayrasi uchun xosdir. Masalan barcha hujayralarning devorida ion nasoslari (N^Q-pompalari va boshq.) va ikkilamchi tashiluv mexanizmlari faoliyat ko’rsatadi.
O’simliklar organizmida hayvonlardan farqli o’laroq yagona sekretsiya ajratuvchi organ yo’q. SHuning uchun ham ajratma hujayraning ichida, masalan vakuolada, maxsus zahiralovchi tuzilmalarda, masalan mumlarning yig’ilishi yoki bo’lmasa o’simlik yuzasiga chiqarilishi mumkin.
Ekkrin sekretsiyasining ko’proq o’rganilgan mexanizmi bu avvalo N^Q-pompalaridir. Granulokrin sekretsiyasi fiziologiyasi kamroq o’rganilgandir. Vezikulyar sekretsiyaning molekulyar mexanizmi o’simlik organlarida umuman o’rganilmagan. Ammo bu holatda ham Sa^Q ionlarining zarurligi aniqlangan.
Binobarin o’simlik hujayralaridagi sekretsiya jarayonlari ham xuddi hayvon hujayralaridagi kabi bo’lishi mumkin.