Modda zarrachalarining korpuskulyar to‘lqin dualizmi

bo’lgani uchun fazaviy tezlik to’lqin uzunligiga bog’liq boladi.

•  

De-Broyl to‘lqinining xususiyatlari.

Elektronlar diffraksiyasini tajribada kuzatish.

1927 yilda Devison va Jeremerlar tabiiy difraksiyaviy panjara – nikel kristal panjarasidan elektronlar dastasi sochilganda aniq difraksiyaviy manzarani kuzatdilar, ya’ni elektronlar to’lqin xusisiyatiga ega ekanligini isbotladilar. Difraksiya maksimumlari Bulf-Breg ifodasiga

m=0,1,2,….,

Mos kelib, Breg to’lqin uznligi de Broyl ifodasidagi to’lqin uzunligiga juda katta aniqlikda teng keldi.

Keyinchalik tezlatilgan elektronlar dastasi qalinligi bo’lgan metal qog’ozdan o’tganda ham difraksiyaviy manzara kuzatildi.

Bu tajribalar elektronlar oqimi yordamida o’tkazilgani uchun, to’lqin xususiyati faqat elektronlar oqimiga taaluqlimi, yoki yakka elektronlarga ham tegishlimi? Degan savol tug’ildi.

1948 yilda Fabrikant juda kuchsiz elektronlar dastasi bilan tajriba o’tkazganida, ya’ni kuzatuvchi asbobdan har bir electron alohida o’tganda ham, difraksiyaviy manzarani kuzatdi. Demak, to’lqin xususiyati faqat zarrachalar to’plamiga emas, balki yakka zarrachalar uchun ham taaluqli ekan.

•  

To‘lqin funksiyasining xususiyatlari.

Kvant nazariyasining eng muhim xususiyatlaridan biri mikrozarrachaning holatini tariflashda ehtimollik nazariyasidan foydalanish zaruriyatidir.

1926 yilda M.Born to’lqin qonuniyati bilan, mikrozarrachalarning fazoda bo’lish ehtimolligi emas, balki ehtimollik amplitudasi - (x,y,z,t) o’zgaradi, deb taklif etdi.

(x,y,z,t) kattalik - funksiya yoki to’lqin funksiyasi deb ataladi. Ehtimollik amplitudasi mavjud bo’lishi mumkinligi uchun, W – ehtimollik to’lqin funksiyasi modulining kvadratiga proporsionaldir:

•  

To‘lqin funksiyasining xususiyatlari.

• hajm elementida zarrachani topish ehtimolligi:
• Ehtimollik zichligi:
• Chegaralangan hajmda – V, t vaqt momentida zarrachani toppish ehtimolligi:
• To’lqin funksiyasi superpozitsiya prinsipini qanoatlantiradi. Agarda , ,… to’lqin funksiyalari bilan ifodalanidigan har xil holatlarda bo’lsa, uning umumiy holatini quyidagicha tariflash mumkin:

•  

Xulosa

Ushbu mustaqil ishni bajarish davomida men de Broyl gipotezasi va to’lqin funksiyalari bilan yaxshi tanishib chiqdim. De Broyl gipotezasiga asosan nafaqat fotonlar balki elektronlar va boshqa zarrachalar ham to’lqin xususiyatiga ega bo’lar ekan. Shuningdek de Broyl to’lining xususiyatlari haqida ham kerakli ma’lumotlarga ega bo’ldim. Elektronlarni diffraksiyasini kuzatishda elektronlar dastasi qalinligi bo’lgan metal qog’ozdan o’tganda ham difraksiyaviy manzara kuzatilishi haqida bilimlarga ega bo’ldim. Ehtimollik to’lqin funksiyasi modulinign kvadratiga proporsional bo’lsa, ehtimollik amplitudasi mavjud bo’lar ekan.

•  

Foydalanilgan adabiyotlar

• Q.P.Abduraxmanov, V.S.Xamidov, N.A.Axmedova. FIZIKA. Darslik. Toshkent. 2018 y.
• Douglas C. Giancoli. Physics. Principles with Applicathions. January 17, 2004 USA ISBN-13^ 978-0-321-62592-2.
• Абдурахманов К.П., Тигай О.Э., Хамидов В.С. Физикадан мультимедиа лекциялар тўплами. Ўқув қўлланма. 2013 й. Pdf + диск + СНМ.
• M.H.O’lmasova “FIZIKA” 2 – kitob . Toshkent 2004 yil.
• Ziyonet.uz
• physics.smu.edu