Мобил алоқа тизимларда ахборот хавфсизлиги

Uzatishda ma’lumotlarni himoyalash.
Ma’lumotlarni xavfsiz 
ishlashda ularni shifrlangan holda uzatish majburiy shart hisoblanadi. 
Ommaviy bulutda ma’lumotlarni himoyalash maqsadida virtual xususiy 
tarmoq (VPN) tunneli ishlatiladi. Ommaviy bulutli xizmatlarni olish uchun 
tunnel mijoz bilan serverni ulaydi. VPN-tunnel xavfsiz ulanishni 
ta’minlaydi va turli bulutli resurslardan foydalanish uchun yagona ism va 
parolni ishlatishga imkon beradi. Ommaviy bulutlarda VPN-ulanishlar 
ma’lumotlarni uzatish vositasi sifatida Internet kabi umumfoydalanuvchi 
resurslarni ishlatadi. Jarayon Secure Sockets Laer (SSL) protokoli 
bazasida ikkita kalit yordamida shifrlashli foydalanish rejimiga 
asoslangan. SSL va VPN protokollarining aksariyati opsiyalar sifatida 
autentifikatsiya uchun raqamli sertifikatlarni ishlatishni madadlaydi. 
Raqamli sertifikatlar yordamida ma’lumotlarni uzatmasdan oldin, ikkinchi 
tomonning 
identifikatsiya 
axboroti 
tekshiriladi. 
Bunday 
raqamli 
sertifikatlar shifrlangan ko’rinishda virtual qat’iy disklarda saqlanishi 
mumkin va ular faqat kalitlarni boshqaruvchi server identifikatsiya 
axboroti va tizim yaxlitligini tekshirganidan so’ng, ishlatiladi. Demak, 
bunday o’zaro bog’liqlik zanjiri ma’lumotlarni faqat dastlabki ko’rikdan 
o’tgan bulutli serverlarga uzatishga imkon beradi. Uzatishda shifrlangan 
ma’lumotlardan faqat autentifikatsiyadan so’ng foydalanish mumkin. 
Autentifikatsiya.
Yuqori ishonchlikni ta’minlash uchun ko’pincha 
tokenlardan va sertifikatlardan foydalaniladi. Bir martali parollar 
texnologiyasi (One Time password, OTP) autentifikatsiyaning eng sodda 
va yetarlicha ishonchli usuli hisoblanadi. Bunday parollar, SMS orqali 
foydalanuvchiga jo’natish bilan, maxsus dasturlar yoki qo’shimcha 
qurilmalar yoki servislar yordamida generatsiyalanishi mumkin. Bulutli 
infrastrukturaning 
masshtablanishining 
kattaligi 
va 
geografik 
taqsimlanishining kengligi bir martali parollarni olishda birinchi o’ringa, 
hozirda har kimda mavjud, gadjetlardan foydalanishning paydo bo’lishiga 
sabab bo’ldi. Avtorizatsiyada provayderning identifikatsiya tizimi bilan 
o’zaro ta’sirning shaffofligi uchun LDAP (Lightweight Directory Access 
Protocol) protokolidan va SAML (Security Assertion Markup Language) 
dasturlash tilidan foydalanish tavsiya etiladi. 

---

126 
10.5-rasm. Foydalanuvchining, kalitlarni boshqarish serverining 
va bulutli serverning o’zaro ta’sir sxemasi. (RDP/SSh - server bilan 
Remote Desktop Protocol (RDP) protokoli va SSh shlyuzi orqali ulanish; 
LDAP (Lightweight Directory Access Protocol) - kataloglardan 
foydalanishning "yengillashtirilgan" protokoli. 
 
Foydalanuvchilarni izolyasiyalash.
Ba’zi provayderlar barcha 
mijozlarning ma’lumotlarini yagona dasturiy muhitga joylashtiradilar va 
undagi kodni o’zgartirish hisobiga buyurtmachilarning ma’lumotlarini bir-
biridan ajratishga urinadilar. Bunday yondashish bemulohaza va 
ishonchsiz. Birinchidan, niyati buzuq nostandart koddagi raxnani topishi 
mumkin. Ushbu raxna niyati buzuqqa u ko’rishi mumkin bo’lmagan 
ma’lumotlardan foydalanishiga imkon beradi. Ikkinchidan, koddagi xatolik 
natijasida bir mijoz ikkinchi mijozning ma’lumotlarini tasodifan "ko’rishi" 
mumkin. Shu sababli, foydalanuvchilar ma’lumotlarini chegaralashda turli 
Xavfsizlikni 
boshqarish/ro‘yxatga 
olish serveri 
SIEM
Bulutli server 
B 
Bulutli server Bulutli server 
Bulutli server 
A 
Kalitlarni 
boshqarish 
Foydalanish 
vositachisi 
AD/LDAP 
MST 
MST 
Bulutli 
broker 
Aktiv 
bulutli 
server 
Ro‘yxatga 
olinadigan 
ma’lumotlar/ 
Xavfsizlik 
qoidalari 
Ruxsat 
Foydalanuvchi/ 
A xizmat 
Foydalanuvchi/ 
B xizmat 
Kalit 
so‘rovi/kalit 
bilan javob 
RDP/SSH 
Foydalanuvchi 
"
Bulutli" 
xizmatlar 
ta’minot-chisi 
(CSP)
 
Ma’lumotlarni 
saqlash tizimi 
(MST)

---

127 
virtual mashinalarni va virtual tarmoqlarni ishlatish eng mulohazali qadam 
hisoblanadi. 
Xulosa sifatida aytish lozimki, xavfsizlik har doim ham faqat himoya 
yordamida ta’minlanmaydi. Xavfsizlikka ob’ektlarning ishlashi va o’zaro 
xarakatiga mos qoidalari, xodimlarning yuqori kasbiy tayyorligi, 
texnikaning buzilmasdan ishlashi, axborot xavfsizligi ob’ektlari ishlashini 
ta’minlashning turli hillarining ishonchligi orqali erishish mumkin.