+++mm ish yuritish QurbonovSh doc



Download 409,07 Kb.
Pdf ko'rish
bet13/53
Sana31.12.2021
Hajmi409,07 Kb.
#272048
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   53
Bog'liq
Иш юритиш

    

 Xujjat  matni  aniqlik,  ixchamlik,  lundalik,mazmuniy  tuliklik  kabi  talablarga 

xam javob berishi kerak. Bu talablarga javob bera olmaydigan xujjat chinakam xujjat 

bula  olmaydi,  bunday  xujjat  ish  yuritish  jarayoniga  xalakit  beradi,  uning 

samaradorligini keskin pasaytiradi. 



    

 Xujjatlar  matnining  xolislik  ,  aniqlik,ixchamlik,  lundalik,  mazmuniy 

tuliklikdan iborat zaruriy sifatlari xujjatlik tilining uziga xos uslubi , undagi uziga xos 

suz qullash, morfologiya va sintaksis orqali ta‘min etiladi.  

    

 Xujjatlar  tilida  ot  turkumiga  oid  suzlar  kup  qullaniladi.  Xatto  fe‘l  bilan 



ifodalanuvchi  xarakat  va  xolatlar  ifodasi  uchun  xam  otga  yakin  suz  shaklari 

tanlanadi,  ya‘ni  “xarakat  noma”    deb  ataluvchi  suz  shakllari  faol  ishlatiladi; 

“....tayyorgarlikning borishi xaqida”,  “ ...qarorning bajarilishi tugrisida”, “ ...yordam 

berish maqsadida” , “...qabul qilishingizni surayman”  kabi .  

    

 Fe‘l  shakllarining  qullanishida  xam  birmuncha  uziga  xosliklar  mavjud. 



Xususan, majxul nisbatdagi 3-shaxs buyruq-istak maylidagi yoki utgan (yoki xozirgi 

-  kelasi)  zamondagi  fe‘l  shakllarining  kullanish  darajasi  anchayin  yuqori  : 

topshirilsin, tasdiqlansin , bajarilsin, bushatilsin, tayinlansin;  

eshitildi, qaror qilindi, kurib chiqildi, kursatib utildi kabi.   




www.qmii.uz/e-lib 

 

19



    

 Xujjatlardagi  gap  kurilishi,  odatda,  tasniflash,  mayda  qismlarga  ajritishga, 

qayd  etuvchi  va  qaror  qiluvchi  qismlarning  birligiga  ,  umuman,  sabab-oqibat  va 

shart-oqibat  munosabatlariga  asoslanadi.  Shuning  uchun  xam  xujjatlarda  nisbatan 

uzun jumlalar, murakkablashgan , uyushik bulakli gaplar kup kullaniladi. Lekin gap 

tarkibida  odatdagi  suz  tartibiga  kat‘iy  rioya  qilinadi,  badiiy  va  boshqa  asarlarda 

mumkin bulgan gayriodatiy suz tarkibiga yul kuyilmaydi. 

    


 Xujjatlarning moxiyati va maqsadiga muvofiq ravishda ularda surok va undov 

gaplar  deyarli  kullanilmaydi,  asosan,  darak  va  buyruq  gaplar  ishlatiladi.  Zero, 

xujjatlarda tilning ikki vazifasi  xabar berish (informativ) va buyurish  (volyuntativ) 

vazifalari amalga oshadi. Masalan, ma‘lumotnomada axborot ifodalanadi, buyurukda 

buyurish aks etadi, majlis bayonida esa xam axborot (“eshitiladi...” ) , xam buyurish 

(“Qaror qilinadi ....”) uz ifodasini topadi.  

    

 Xujjatlar  matni  birinchi  shaxs  yoki  uchinchi  shaxs  tilidan  yoziladi.  Yakka 



raxbar  nomidan  yoziladigan  farmoyish  xujjatlari  (buyruq,  farmoyish,  kursatma 

kabilar)  birinchi  shaxs  tilidan  buladi.  Shuningdek,  ayrim  shaxs  tomonidan  yozilgan 

xujjatlar  (ariza,  tushuntirish  xati  kabi)  xam  birinchi  shaxs  ,  birlik  sonda 

shakllantiriladi. Boshqa xujjatlarda esa yo birinchi shaxs kuplik sonda, yoki uchinchi 

shaxs  birlik  sonda  rasmiylashtiriladi:  “...ga  ruxsat  berishingizni  suraymiz”,  “....deb 

xisoblaymiz”; “ma‘muriyat  talab qiladi”,”boshqarma suraydi“ kabi .  

       Xujjatlar  matnini  tuzishda  turgunlashgan,  qoliplashgan  suz  birikmalaridan 

kuprok foydalanish lozim. Chunki qoliplashgan, yagona doimiy shakliga ega bulgan 

suz  tizimlari,  iboralar,  muxandislik  ruxiyatining  ma‘lumotlariga  kura,  boshqa  suz 

birikmalariga  karaganda    8-10  marta  tez  idrok  qilinar  ekan.  Buning  ustiga 

qoliplashgan  suz  birikmalari  xujjatlarni  tayyorlash  va  ulardan  foydalanish 

jarayonlarini anchagina tezlashtirish imkonini beradi.  

    

 Xar  qanday  xujjat  eng  avvalo  axborot  tashuvchi  vosita  ekan,  xujjatning 



axborot sigimini kengaytirish, undagi fikrning teran mantikini ta‘minlash muximdir. 

Shuning  uchun  xujjatda  tilning  ortikchalik  tamoyilini    chetlab  utish,  tilning  tejash 

talabi  (tamoyili)  dan  oqilona  foydalana  bilish  kerak.  Buning  uchun  kiskartmalarni 

qullash  yaxshi  natija  beradi.  Ammo,  ta‘kidlash  lozimki,  bunda  me‘yorga  katiy  va 




www.qmii.uz/e-lib 

 

20



izchil amal qilmoq lozim. Chunki, kiskartmalar uzbek tilining tabiatiga u qadar mos 

emas, shuning uchun xam kiskartmalar uzbek tilida uncha kup emas. Xozirda bizda 

bir  qadar  odatga  kirgan  kiskartmalar  bor  :  QMII,  ToshDU,  ToshDIU, 

«prof.»(professor),  km  (qilometr),  «sh.k.»  (shu  kabi)  va  boshqalar.  Ayni  paytda 

uzbek tilining suz va suz birikmalaridagi ichki ma‘naviy imkoniyatlaridan kengrok va 

unumlirok foydalanmok lozim.  

     


Download 409,07 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   53




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish