Mm bux his itvaa egamberdiyeva doc


Иктисодий тахлилни урганишнинг умумий услуби ва махсус



Download 2,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet93/180
Sana23.02.2022
Hajmi2,34 Mb.
#171243
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   180
Bog'liq
buxgalteriya hisobi iqtisodij tahlil va audit

12.3.Иктисодий тахлилни урганишнинг умумий услуби ва махсус
усуллари 
 
Услуб дейилганда кенг маънода мавжуд борликни урганишга ендашиш 
усули тушунилади, яъни табиат ва жамият вокеаларини тадкиккилиш 
усуллари мажмуи тушунилади.
Дунени билишнинг диалектик услуби моддий оламни умумий 
конуниятларини очиб берувчи умумий характердаги услубдир. Унинг асосий 
хусусияти шундаки, урганилаетган вокеаларни бир-бирига боглик ва бир-
бирини такозо этувчи, холатда, харакатда, узгаришда ва ривожланишда олиб 
каралади; Шу билан биргаликда ривожланиш карама-каршилик кураши 
сифатида карадали, бу борликнинг объектив конунларини намоен килади. 
Хар бир фаннинг узига хос хусусиятларга эага булган услублари –ана шу 
умумий диалектик услубга таянади.
Иктисодий тахлил услуби хужалик жараенларини бутунлигига ва 
ривожланишда урганишга ендашади. Бундай усул диалектик услубдир. 
Иктисодий тахлилнинг узига хос хусусияти шундаки:
1) курсаткичлар тизимидан фойдаланилади, кайсики, бу курсаткичлар 
хужалик фаолиятини хар томонлама характерлаб беради; 
2) шу курсаткичларни узгариш сабабларини урганади; 
3) ижтимоий –иктисодий самарадорликни ошириш максадида шу 
курсаткичлар орасидаги узаро богликликни аниклайди ва улчайди. 
Иктисодий тахлил жараенида, иктисодий ахборотларни ишлаш 
жараенида турли усуллардан (махсус усуллардан) фойдаланилади.улардан 
иктисодий тахлилнинг узига хос услуби кенг микесда намоен булади, 
тизимли ва мажмуали характери уз аксини топади. Тизимлилик иктисодий 
тахлилда шунинг учун хар зарурки, хужалик жараенлари куп киефали ва 
ички мураккабликда каралади. Шу билан бирга куплаб узаро боглик 
томонлар ва унсурлардан ташкил топганлик сифатида урганилади. бУндай 
тахлиллар окибатда томонлар ва унсурлар орасидаги алокалар кайси маънода 
ва микдорда урганилаетган объектга гуе бир бутунликда таъсир 
утказилганлиги аникланади. Иктисодий тахлилнинг тизимлигига яна шунда 
намоен буладики, усуллар фаннинг унинг ва бошка алокадор фанларнинг 
ютуклари натижасида бирлашади, бир бутунга йигилиб фойдаланилади. 
Иктисодий тахлилнинг махсус усулларини шартли равишда икки гурухга 
ажратиш мумкин:
1) Анъанавий усуллари; 2) Математик усуллар. 
Биринчи гурухдаги усулларга иктисодий тахлил фани пайдо булган 
даврдан бошлаб кулланилиб келинаетган анъанавий, содда кулай усуллар 
киради. Иккинчи гурухдаги математик усуллар аналитик ишларда анча 


www.qmii.uz/e-lib 
135 
кейин, тезкор электрон хисоблаш машиналари ишга тушгандан сунгра 
фойдаланиб бошланди. 
Анъанавий усуллар хисобига нисбий ва уртача микдор; таккослаш; 
статистик гурухлаш; индекс усули; занир усули ва баланс усуллари киради. 
Иктисодий тахлил жараенида нисбий ва уртача микдорлар усули кенг 
микесда кулланилади. Нисбий микдорлар абсалют микдорларда караганда 
анча афзалликларга эга. Абсалют микдорлар нисбий микдорларни хисоблаш 
учун база булиб хисобланади. Нисбий микдорлар режаларнинг бажарилиш 
даражасини, 
ижтимоий 
ишлаб 
чикаришнинг 
динамикаси 
ва 
пропорционаллигини таркибий узгаришларни ифодалашда кулланилади. 
Урта микдорларда куп микдордаги бир хилдаги маълумотларни 
йигиб умумий бир хилини топиш, хамда иктисодий жараенларни 
ривожланишидаги умумий тенденция ва конуниятларни аниклашда 
фойдаланилади. 
Урта ва нисбий микдорларни хисоблаш усуллари статистика курсида 
урганилади. 
Таккослаш – тахлил килишнинг энг куп кулланиладиган усулидир. Бу 
маълум корхона, фирма хужаликларининг хисобот курсаткичларини режали 
курсаткичлар еки шу корхонанинг хакикий микдор ва сифат курсаткичлари 
норматив курсаткичлар, хамда илгор хужаликларнинг курсаткичлари билан 
солиштиришдан иборат. бу усулда бир неча иктисодий курсаткичлардан 
фойдаланилади. 
1) Хисобот курсаткичдари режада белгиланган маълумотлар билан 
таккосланади. Бунда топширикларнинг кай даражада бажарилганини 
белгилаб олиш, хисобот курсаткичларини режадан канчалик четга 
чикканлиги сабабларини топиш, хуаликдаги илгор тажрибаларни аниклаб 
олиш имконияти тугдиради. 
2) Мазкур йилдаги натижалар аввалги йиллардаги еки маълум бир 
даврдаги курсаткичлар билан солиштирилади. Хисобот давридаги иш 
курсаткичлари утган йилги курсаткичлар билан солиштириб курилганда 
хужалик иктисодиетида бир неча йил мобайнида руй берган узгаришларни 
белгилаб олиш имкон булади. 
3) Хужалик, булим, ферма ва бригадаларнинг ютуклари, туман, 
вилоят ва республика буйича эришилган курсаткичларга хамда илгор 
хужалик ва илмий тадкикот муассасаларининг иш натижалари билан 
солиштирилади. 
Таккослаб куриш усулида биз хужалик ишлаб чикаришда узаро 
боглик булган курсаткичларни бир –бирига солиштиришимиз: жумладан, 
ердан фойдаланишни, хар бир геутар ер хисобига канчадан даромад олишни, 
чорвачилик фермаларининг ривожланиши, хар 100 га ер хисобига чорва 
моллари етиштиришни; мехнат унумдорлигини, махсулот таннархини, 
хужаликда товар махсулотининг усиши, жамоат фондлари хамда улардан 
фойдаланишни, хужалик даромадлари ва уларнинг таксимланиши, ишлаб 
чикариш молия ишларининг таннархини, мехнат ва озука баланс иши,


www.qmii.uz/e-lib 
136 
хужалик 
иктисодиетининг 
ривожланишини 
шунинг 
дек 
бошка 
курсаткичларини таккослашимиз мумкин. 
Таккослаш 
усулига 
мисол 
тарикасида 
куйидаги 
жадвал 
маълумотларини келтирамиз.
Хужалик пахтачилиги ривожланишининг тахлили. 
Курсаткичл
ар
2002 
йил 
2003 
йил 
2004 
йил 
2004йилда2002 
йилга 
нисбатан 
узгариши % 
Пахта майдони, 
га
Хосилдорлик, 
ц/га 
Ялпи хосил, ц 
Машинада 
терилган пахта, ц 
Машина терими- 
нинг салмоги, % 
380 
33.1 
17130
11942 
69,7 
410 
32.4 
20530
16357 
66,5 
420 
36.4 
21660 
14144 
65,3 
30 
3,3 
4530 
2203 
48.6 
106 
117,8 
126,4 
118,4 
-4,4 
Жадвал маълумотлардан куриниб турибдики, уч йил ичида 
хужаликда пахта майдони 30 гектарга еки 6% га ошган. Хар га ерга олинган 
пахта хосили эса 6,3 центерга еки 17,8% га кутарилган. Экин майдонинг 
кенгайиши ва хосилдорликнинг ошиши билан ялпи пахта хосили уч йил 
ичида 4300ц.га еки 26,4%га купайган. Тахлиллар шуни курсатадики, уч йил 
ичида машинада терилган пахтанинг микдори хам 2202 центнерга еки 18,4% 
га ортган. Бирок, унинг салмоги уч йил ичида 4,4% га камайган. 
Бинобарин,келгусида хужалик рахбарлари машина терими салмогини 
купайтиришлари ва шу асосида мехнат унумдорлигини оширишлари зарур. 
Таккослаш усулида тухри фойдаланиш учун аввало бир-бирига монанд, 
солиштириш мумкин булган курсаткичлардан фойдаланиш лозим. бир 
хужаликнинг шу йилнинг хисобот маълумотларни бошка хужаликнинг утган 
йилги шунга ухшаш маълумотларига таккослаш ярашади. Бошкача килиб 
айтганда, бир хил курсаткичларни таккослаш лозим булади.
Статистик группалаш усули. 

Download 2,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish