www.qmii.uz/e-lib
276
бевосиста боғликдир. Аудитор даромадларни куйидаги турлари бўйича
текширади:
- маҳсулот (товар) реализациясидан олинган даромадлар;
- асосий фаолиятдан бошка даромадлар
- молиявий фаолиятдан олинган даромадлар;
- фавқулодда
келиб
чиқкан
даромадлар,
Даромадларнинг аудити куйидаги хужжатларга асосан амалга
оширилади: Узбекистон Ееспубликаси Вазирлар Махкамаси томонидан 1999
йил 5 февралда тасдикданган «Махрулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб
чикариш ва сотиш харажатлари таркиби ҳамда молиявий натижаларни
шакллантириш тартиби тўғрисидаги Низом»,
бухгалтерия хисоби миллий
стандартларининг
2-стандарти:
-«Асосий
хўжалик
фаолиятининг
даромадлари», 3-стандарти; - «Молиявий натижалар тўғрисида хисобот», 4-
стандарти: - «Товар-моддий зақиралар» ва бошкд меъёрий хужжатлар.
Даромадлар аудити уларнинг турлари ва шаклланишига қараб ўтказилади.
Аудитор даромадларнинг шаклланишини куйидаги бухгалтерия хдтеоби
счётларидаги ёзувлар орқдли текширади: 9000 - «Асосий (операциялар)
фаолиятдан олинган даромадлар хисоби счётлари», 9200 - «Асосий
фаолиятдан олинган бошқа даромадлар хисоби счётлар», 9500 - «Молиявий
фаолиятдан олинган даромадлар хисоби счётлари», 9700 - «Фавкулодда
фойда (зарар)лар хисоби счётлари» 9800 - «Солиқлар ва йиғимларни тўлаш
учун фойданинг ишлатилиш хисоби счётлари», 9900 -«Яқуний молиявий
натижа» ва бошкд счётлар.
Асосий фаолиятдан даромадлар тайёр мах,сулотларни, товар-ларни
сотишдан
олинган даромадлар, сотилган ишлар ва хизмат-лардан олинган
даромадлардан иборат. Ушбу даромадлар 9010 -«Тайёр мақсулотни
сотишдан олинган даромадлар», 9020 - «Товарларни сотишдан олинган
даромадлар», 9030 - «Бажарилган ишлар ва кўрсатилган хизматлардан
олинган даромадлар» счётларининг кредитида ва 4010 - «Харидорлар ва
буюртмачилардан олинадиган счётлар», 5110 - «Хисоб-китоб» счётининг
дебетида акс эттирилган бўлади.
Накд пулга сотилган товарлар, тайёр
махрулотлардан олинган тушумлар эса бевосита 5010, 5020 счёт-ларида
ифодаланган бўлади. Реализациядан олинган даромадлар ой охирида якуний
молиявий натижалар счётига ўтказилган бўлади. Шу мақсадларда аудитор
9010 - «Тайёр махрулотларни сотишдан олинган даромадлар» (9020, 9030
счётлар бўйича ҳам) счётининг дебетидаги ёзувлар билан 9900 - «Якуний
молиявий натижа» счётининг кредитдаги ёзувларни ўзаро солиштириб
кўради. Ушбу маълумотлар Бош китоб, оборот кайдномалари ва «Молиявий
хисобот»даги
2-шакл:
«Молиявий
натижалар
тўғрисида
ҳисобот»
кўрсаткичлари билан таққрсланади. Даромадларнинг аудити жараёнида
асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадлар,
яъни асосий воситаларни
сотишдан олинган даромадлар (9310 -счёт), бошқа активларни сотишдан
олинган даромадлар (9320 -счёт), ўндирилган жарималар (9330- счёт
), бошкд
асосий фаоли-ятнинг даромадлари (9340, 9320 - счётлар
бўйича) текширилиб
www.qmii.uz/e-lib
277
чикдлади. Ўндирилган жарималар пул маблағларини хисобга олиб борувчи
счётларда (5110, 5210, 5220) ифодаланган бўлади. Ой охирида ушбу
даромадлар х,ам 9900 - «Якуний молиявий на-тижа» счётига ўтказилган
бўлади. Аудитор ушбу операциялар-нинг бухгалтерия хисоби счётла'рида
тўғри акс эттирилганлигига эътиборини кучайтириши керак.
Корхоналар молиявий фаолиятдан хам даромад олади. Ушбу даромадларга
корхона капиталини бошқа хўжалик юритувчи субъект фаолиятига жалб
кдлиш
туфайли олинган даромадлар, фоизлар кўринишидаги даромадлар,
лизинг операцияларидан олинган даромадлар, қимматбахр қоғозларга жалб
қилинган маб-лағларнинг қдйта бақоланишидан олинган даромадлар, валюта
счётидаги маблағларнинг ижобий курсидан олинган даромадлар ва бошқд
молиявий фаолиятнинг даромадлари киради. Аудит жараёнида ушбу
даромадларнинг қонунийлиги 9510, 9520, 9530, 9540, 9550, 9560, 9590
счётлар орқали текширилиб чиқдлади. Молиявий фаолиятдан олинган
даромадлар х,ам ой охирида 9900 - «Якуний молиявий натижа» счётига
ўтказилган бўлади. Аудитор ушбу операцияларнинг тўғрилигини
маълум
хужжатларга асосан текширади.
ларнинг турлари ва моддалари корхоналарнинг фаолиятидан келиб чикади.
Ишлаб чикариш корхоналарининг харажатлари асосан хом ашё, материаллар,
ёқилғи, мехдат ресурсларидан иборат бўлса, савдо фирмаларининг аксарият
харжатлари эса товарларни сотиб олиш, ташиш,
сакдаш ва реализация кддиш
билан боғлиқ бўлган харажат-лардан иборат.
Ишлаб чикдрилаётган махрулотларнинг таннархи бевосита харажатлар,
ресурслардан оқилона фойдаланишга боғлик, Корхонадаги моддий, молиявий
ва мехдат ресурсларидан қанчалик са-марали фойдаланилса ишлаб
чикарилаётган махрулотнинг тан-нархи ва қиймати шунчалик паст бўлади. Бу
ўз навбатида корхонанинг молиявий баркдрорлигига ижобий таъсир кдлади.
Шу боис харажатлар доиий равишда назорат қилиб борилиши керак.
Харажатларнинг аудити натижасида ички имкониятлар,
ресурслардан
оқилона фойдаланиш йўллари аникланади.
Do'stlaringiz bilan baham: