www.qmii.uz/e-lib
213
Бозор
иқгисодиёта
тамойиллари
орқали
ривожланаётган
Ўзбекистоцда хўжалик юритувчи субьектларнинг
фаолиятлари маълум
моддий, молиявий ва мехрат ресурсларддан фойдаланиш бнлан белгапа-нади.
Корхоналар, ахоли ва давлат ўртасидага иқшсодий муносабатлар молия
тизими оркрли мувофиклаштирилади. Мамлакатда вужудга келти-рилган ялпи
ички махрулот умумпаштиртшади, тақсимланади ва кайта тақсимланади.
Ушбу жараён доимий равишда назорат к}шиб борилиши керак. Бундай
назорат турларидан бири — молиявий назоратдир.
Молявий
назорат -
бу хўжалик юритувчи субектлардаги мавжуд
молиявий ресурсларнинг давлат томонидан белгиланган қонун-
қоидаларга мос равишда ташкил этилиши, фойдаланилиши ва
кўпайтирилишинн текширишдир.
Молиявий назорат давлат назорат тизими таркибига кириб куйидагича
амалга оширилади:
- ички молиявий назорат;
- ташқи молиявий назорат.
Молиявий назоратнинг асосий объектлари куйидагилардан иборат: давлат
маблағларининг тўғри ташкил бўлиши ва ишлатилиши,
ижро этувчи
хркимият органларининг фаолиятлари, молия, бюджет, солиқ ва валюта
сиёсатини амалга оширувчи ташкилотлар ва муассасаларнинг фаолиятлари.
Узбекистон Республикаси Вазирлар Махдамаси мамлакат иқтисодий-
ижтимоий ривожланишига кдратилган қарорлар қабул қилади, Президент
Фармонлари ва фармойишларининг ижросини таъминлайди,
уларнинг
бажарилишини назорат қнлади. Узбекситон Республикаси Молия
вазирлиги асосий иқтисодий-молиявий тизим сифатида мамлакатда молия-
пул сиёсатини олиб боради ва уни бошкдради. Давлат бюджети даромадлари
ва хара-жатларининг шаклланиши ва тўғри ишлатилишини назорат қнлади,
бюджет ташкилотларининг харажат-сметаларини тасдиклайди, уларнинг
тўғри бажарилишини текширади. Молия ва-зирлиги ўз
ваколатлари
доираисида
молия
тизимига
кирувчи
бар-ча
ташкилотлар
ва
муассасаларнинг фаолиятларини назорат қилади, турли мулкдаги
корхоналар, фирмалар, муассасалар учун
бухгалтерия ҳисоби ва хисоботини юритиш бўйича услубий рахбарлик
қилади. Давлат бюджети маблаглари қисобидан. молиялаштириладиган
корхоналар, бирлашмалар фаолиятини ком-плекс тафтиш қилади, бу
сохадаги мавжуд камчиликларни барта-раф килишга қаратилган тадбирлар
ишлаб чикдди.
Узбекиетон Республикаси Марказий банки молиявий ресурс-ларни доимий
равишда назорат қилиб боради. Барча
банк муасса-салари кредит
ресурсларидан қабул қдлинган қонун талаблари асосида фойдаланиш,
мижозлар билан олиб борилаётган хисоб-китоб интизомининг тўғри
юритилиши, мамлакат валютасининг тўлов кудратини оширишга қаратилган
пул-валюта сиёсатини юритиш, ташк^ иқтисодий фаолият бўйича олиб
www.qmii.uz/e-lib
214
бориладиган қнсоб-китобларни давлат манфаатлари ва халкаро мезонлар асо-
сида амалга ошириш, банкларнинг молиявий ресурсларин
кўпайтириш ва улардан самарали фойдаланишга қаратилган яго-на
иқтисодий сиёсатни ишлаб чиқади.
Шундай қилиб молиявий назорат давлат назоратининг муҳим
таркибий
қисми бўлиб давлат бошкарув органлари оркали амалга оширилади.
Молиявий назорат кўйилган мақсади ва вазифалари-га қараб куйидаги
шаклларга бўлинади:
- дастлабки молиявий назорат;
- жорий молиявий назорат;
- даврий молиявий назорат.
Дастлабки молиявий назорат молиявий ресурслар билан боғлиқ хўжлик
аперацияларнинг содир этилишига асос бўлган хужжатларни текшириш
оркдли^амалга оширилади.
Мисол учун, мақаллий бюджет харажат -
сметаларини тузиш билан боғлиқ
бўлган хужжатларни текшириш ёки бюджет ташкилотларининг келгуси давр
(йил) учун штат жадвалилари тўғрисидаги маълумотларини текшириш.
Дастлабки молиявий назоратнинг хусусия-ти шундан иборатки, ушбу
назорат натижасида асоссиз сарф қдлинадиган харажатларнинг олди
олинади. Бундай назорат юқори молия бошқарув органларига тақцим
этилган хужжатлар ва тасдиқпанган меъёрномаларга асосан амалга
оширилади.
Жорий молиявий назорат орқали
молия органлари томонидан
тасдиқданган харажатлар сметасининг 1^й даражада амал ққпинаётганлиги
текширилади. Мисол учун, бюджет ташкилот-ларининг ажратилган
молиявий
ресурсларнинг
маъмурий-бошқарув
мақсадларда
тўғри
ишлатилишини текшириш. Ушбу назорат орқали содир этилаётган
ноқонуний операцияларнинг олди олинади. Бундай текширувни молия
органларининг назорат инспекциялари ходимлари жойларга келиб ўтказади.
Даврий молиявий назорат хўжалик юригувчи субъекглар фаолиятида барча
операциялар содир эгалганидан сўнг ўтаазилади. Бундай шзорат кўпинча хисобот
даври (чорақ йил)
тугагандан сўнг юқрри назорат орган-лари томшидан комплекс
тафгаш ўтказиш йўли бииан амалга оширилади. Даврий мсшиявий назорат орқали
ташкилот ёки муассасанинг фаолияг нагажалари ўрганилади, йўл куйилган
камчиликлар аншцинади, уларни бартараф крпишға ь^рашлга
Do'stlaringiz bilan baham: