Miynet tálim oqıtıw metodika qánigeligi

1. 3. Xalıq ónermentshiligi pánin oqıtıwdaǵı innovaciyalar hám aldıńǵı shet el tájiriybeleri
Ónermentshilik evropa qalalarında sanaat rawajlanıwına da óz úlesin qosdı (toqıw ásbap-úskeneleri rawajlandı. XIV-ásir ortalarında Germaniyada domna peshleriniń payda bolıwı metallurgiyada saldamlı ózgerislerge alıp keldi. XIV-XV-ásirlerlerde oq-atar qurallar islep shıǵarıla baslandı. Kapitalıstlik islep shıǵarıw munasábetleri ónermentshiliktiń keyingi rawajlanıwına soqqı berdi. Ónermentshiliktiń kóplegen tarawları túskinlikke dus keldi. Sanaat daǵdarısları áqibetinde tez hám arzan ǵalabalıq islep shıǵarıw baslanǵannan, fabrika, zavod ónimleri ónermentshilik ónimlerin bazardan shıǵarıp tasladı.[9]
Milloddan aldınǵı II-ásirden baslap ónermentshilik ónimleri sawdasında Ullı jipek jolı zárúrli áhmiyetke iye boldı. Orta ásirlerde shıǵıs mámleketlerinde islep shıǵarılǵan ónimler (Arab xalifaliginda polat, Orta Aziya hám Indiyada shayı, shiyshe, qaǵaz ) evropa bazarlarında qadrlandi. Indiyada paxtadan elegant shúberek. Qıtayda jipek shúberek tóqiydigan qozaqlar payda boldı, Kitay hám Orta Aziyada shıyshe tayarlaw texnologiyası rawajlanıwlasha bardı.
Jáhán daǵı hár bir xalıqtıń uóziga tán xalıq ónermantchilik bezew kórkem óneri bar. Mısalı, Kitayda sheshesozlık, Rossiyada matreshka oyınshıqlar soǵıw, Turkmenistanda gilemshılıq, Boltik boyı mámleketlerinde dasturxan hám súlgiler tıgıw, Ózbekstanda bolsa gúzeshilik, mıskerlik, toqmoshılık, tigiwshik rawajlandı. Sonısı dıqqatqa iye, ónermantshilik-bezew kórkem ónerinde hár bir buyımdı tayarlawda hár bir xalıq óz materialı, óz texnologiyası, jumıs usılları, bezew gulleri hám reńlerin qollanadı.
Ózbekstanda sheberlik penen tıgıwshı hayallar úyde otırıp tigiwshilik penen shuǵıllanǵan (bul bólip alıp islewshilik formasına kiredi). Ónermentshiliktiń social strukturasında usta, xalfa hám shákirt sıyaqlı social taypalar ámeldegi bolǵan. Ónermentshiliktiń ishki tártip hám qaǵıydaların onıń qaǵıydası retindegi «Qollanbalar» belgilep bergen. Hár bir kásiptiń óz jetekshisi, yaǵnıy piri hám «Qollanbası» bolǵan, áwladdan -áwladqa ótetuǵın ádetleri hám úrip-ádetlerine ámel etilgen, Mısalı, jumıs baslawdan aldın usta óz pirin yadqa alıp, odan jardem soraw, shákirtine pátiya beriw sıyaqlı ádetlerge ámel etilgen.
Házirgi dáwirde ónermentshilik ónimleriniń islep shıǵarıw bazarı da qáliplesip atır. Aldıńǵı dáwirlerdegi sıyaqlı ónimniń bul túri xojalıq turmısında óz ornına iye esaplanadı. Áyyemgi dástúriy úrip-ádetlerdiń turmısqa qayta qollanılıwı dástúrlerdiń turaqlı buyımlarınan esaplanǵan ámeliy kórkem óner úlgilerine bolǵan qızıǵıwshılıqtıń artıwı menen baylanıslı, mútajlik zárúrli faktorlardan biri bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, ónermentshilik ónimleri sıylıq bazarınıń negizin, yaǵnıy artbiznes (kórkem óner kommerciyası ) nıń tiykarlarınan birin quraydı. Sayaxatshılıq gúllenıwi hám de ashıq siyasat sharayatında xalıq dóretiwshilik úlgileri zárúrli dáramat deregi dep esaplanadı. Óner menen shuǵıllanıw ónermentkede, mámleketkede ekonomikalıq payda keltiredi. Bunday payıtlarda bárháma da unamsız jaǵdaylardan qashıp bolmaydı. Geyde dástúriylik bile-tura kommerciya maqsetlerinde buzıladı. Tarıyxtan qáliplesken buyım sapası san keyninen quıw nátiyjesinde sayızlasadı.
Zamanagóy ónermentshilik rawajlanıwınıń jaqsı principlerıden biri - X-XX ásirler baslarına tiyisli ǵalaba tán alinǵan eski nızam qaǵıydalarına izbe-iz ámel qılıw; sonıń menen birge, avtorlıq jumıslarında dástúriylikti saqlap, onı jáne de rawajlandırıw bolıp tabıladı. Hár bir usta jumısqa dóretiwshilik yondashgan halda, ayriqsha jańalıq alıp keledi. Gózzallıqtıń óz nızam-qaǵıydaları hám jeke dóretiwshilik usıllar uyqaslasuwı xalıq dástúrleriniń kelesheginde rawajlandırıw, xalıq mádeniyatınıń altın miyrasların bayıtıwǵa xızmet etedi.[5]
Ónermentler daslep Ózbekstan tavar óndiriwshiler palatasına, keyininen Sawda -sanaat palatasına kirdilar. Olar arnawlı shólkem - «Ónerment» Respublika awqamına birlestirildi. Ónermentshilik subektleri Ózbekstanda isbilermenler, ónermentler hám fermer xojalıqlarınıń xar jılı ótkeriletuǵın «Ǵayrat» respublika kórik-tańlawında qatnasadılar. 1996 -2005 jıllar dawamında 10 dana ónerment xalıq ónermentleri erisken jetiskenlikleri ushın «Ǵayrat» tańlawınıń jeńimpazı dep tapildi
Tálim texnologiyası teoriyasınıń ulıwma tiykarların onıń nizamlıqları, principlerı, maqseti, mazmunı, wazıypaları, obiektiv hám de subektiv faktor, tiykarǵı túsinik hám kriteryaları sıyaqlılar quraydı. «Tálim texnologiyası» sóz dizbegi bolsa anglichan “an educational technology” - tálim beriw kórkem óneri, uqıbı mánisin ańlatadı.
Analizlerimız batıs Evropa hám de AQShda shaxsqa tálim-tárbiya beriw jáne onı rawajlandırıw procesi “Tálim procesi” dep júritiledi, soǵan kóre usı mámleketlerde “pedagogikalıq texnologiya” emes, “tálim texnologiyasi” sóz dizbegi qollanıladı.
Sol sebepli de biz “Pedagogikalıq process”, “Pedagogikalıq texnologiya”, “Tálim texnologiyaları” sóz dizbegilerinen sinonim retinde paydalanamız. Derekler analizi bul túsinikke túrlishe túsindirme berilgenliginen dárek beredi. Bul jaǵday málim mániste tuwrı, sebebi hár bir shaxs oǵan túrli kózqarastan yondoshadi. Lekin bir tarawda iskerlik kórsetiwshi qánigeler ushın awızbirshilik menen qabıl etilgen túsindirme álbette zárúr. Hátte YUNESKO shólkemi bergen túsindirme de ilimpazlarımız tárepinen túrlishe aytılǵanlıǵına gúwa bolıp turıpmız.
Házirgi waqıtta kópshilik mámleketler, sonday-aq respublikamız úzliksiz tálim sistemasında da túrlishe atalǵan texnologiyalardan paydalanılıp atır. Bul texnologiyalardıń barlıǵı málim ulıwmalıqqa iye bolıp, olar jeke táreplerine qaray klassifikaciyalanıwı V. S. Kukushin, G. K. Selevko., G. Berdiyev sıyaqlı kóplegen ilimpazlar tárepinen kórsetilgen.
Biz kóp sanlı pedagog ilimpazlar hám ámeliyatshılar tárepinen bildirilgen oy-órislerge qosılǵan halda tálim-tárbiya jumısında oqıwshılardıń aktivligin támiyin etiwshi faktorlardan aqılǵa say paydalanıw házirgi zaman hám keleshek talabı dep bilamız.
Aktiv tálim faktorlarınan paydalanıw ideyaları XIV-XVI ásirlerde ilgeri surilgan bolıp, oqıwshılarǵa tayın oqıw materialların emes, bálki olardı sanalı, ǵárezsiz ızlenuvchan xızmetleri arqalı ózlestiriwlerine erisiw zárúr, áne sonda bilim, hám jeke pazıyletler zárúrli bahaǵa ıyelewi kórsetilgen.
Oqıwshılar shaxsında ǵárezsizlik, baslamashılıq, juwapkerlik sezim-sezimleri sın pikirlew sıyaqlı sapalardı qáliplestiriwde aktiv tálim faktorlarınan paydalanıladı. Bunday faktorlar atınan málim bolıp turıptı, olda, bul process oqıwshılardıń ayriqsha individual qásiyetlerin rawajlandırıw, kórinetuǵın etiwine shárt-sharayat jaratıw ushın qollanıladı.[13]
Bazar munasábetleri sharayatında iskerlik kórsetiw tikkeley ijtimoliy báseki ortalıǵın talap etedi. Bul ortalıq óz gezeginde jańalıqlar joqarı sapa hám nátiyjelililikke umtılıw, dóretiwshilik, ızlenıwshilik, ıskerlik sıyaqlı sanalı iskerlikke tiykar bolıp xızmet etedi. Usınıń sebepinen jetkinshekte ǵárezsiz túrde oqıp úyrenıwge salıstırǵanda sanalı munasábet sezim sezimin (xoshamet) oyatadı. Pedagogikalıq processda xoshamet onı sapa hám natiyjeliligin kepillikleytuǵın tiykarǵı faktor dep qaraladı. Bunnan oqıwshılarda oqıp úyrenıwge bolǵan xoshamet úlken áhmiyetke iye bolıwı tábiy hol bolıp tabıladı. Dáwir oqıwshın aktiv qatnasshıǵa aylanıwın talap etpekte. Bul aktivlik óz gezeginde sanalı munasábet, ǵárezsizlik, dóretiwshilik, ızlenıwshilik sıyaqlı sapa (pazıylet) larni quram taptırıwǵa tiykar bolıp xızmet etedi.
Demek sonı aytıw kerek, tálim-tárbiya processinde shaxstıń jedel rawajlanıwı, materiallıq hám ruwxıy qádiriyatlardı ózlestiriwi tek onıń jeke iskerligi arqalı ámelge asadı. Eger oqıwshı óziniń oqıw -biliw iskerligi mánisin ańlap yetmasa, barlıq minez-qulqları sırtqı qısıw nátiyjesinde ámelge asırılıp, ózlestirgen bilimleri rásmiy xarakterge iye boladı.
Bunnan shaxs rawajlanıwda genetika, tálim tárbiya, ortalıq menen birge jeke iskerlik úlken áhmiyetke iye bolıwı kelip shıǵadı. Shaxs iskerligi onıń ishki dúnyası, oylawı keshinmaları, dıqqatı, qıyalı, sezimi menen tıǵız baylanıslı. Oqıtıwshınıń uqıpı oqıw materialın pedagogikalıq qayta islep, oqıwshında oǵan salıstırǵanda sanalı munasábet payda etetuǵın jaǵdayda jetkiziwden ibarat. Sebebi shaxs -motiv, sezim, jeke pikir hám minez-qulqlar jardeminde kórinetuǵın boladı.
Sonday eken, aktiv tálim, oqıwshı oqıw -biliw iskerligin sanalı shólkemlestiriw menen tıǵız baylanıslı bolıp, mashqalalı izertlew, izertlewshilik, dialogiyalıq hám poliologiyalıq baylanıs hám munasábetlerdi talap etiledi.
Bul ideyalar búgingi kúnde de óz aktuallıǵın saqlap qalǵan hám jetkilikli dárejede izertlew etilmegen, pedagogikalıq mashqala retinde tán alıwı talap etiledi.
Solay ekenin aytıw kerek, hár qanday pedagogikalıq texnologiya tálim-tárbiya nizamlıqları hám principlerine tıykarlanıp, mazmunni jańasha qáliplestiriw, onı oqıwshılar múlkine aylandırıwdıń maqul túsetuǵın forma, jol, qurallarından paydalanıw, shárt-shárayatların jaratıw hám de olardan aqılǵa say paydalanıwdı názerde tutadı. Bunda maqul túsetuǵınlıq tálim-tárbiya procesi qatnasıwshıları tárepinen múmkinshiligi barınsha kem zorıǵıw kúshleri, waqıt sarp etiw etken halda hár tárepleme jetilisken bilim, hám jeke pazıyletlerdi qáliplestirilishini maqset etip olmoǵi zárúr.
Pedagogikalıq texnologiya túrlerin tańlaw - qáliplestiriliwi názerde tutılǵan bilim, jeke pazıyletler, shınıǵıwlardıń shólkemlestirilgen forması, qollanilayotgan metodlar, qurallar hám sol sıyaqlı kóplegen faktorlarǵa baylanıslı. Mısalı, oqıwshılarda dóretiwshilik oylawdı rawajlandırıw, oqıw materialına salıstırǵanda sın kózqarastan jaqınlaw ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw hám de jemisdor oqıw -biliw xızmetlerin shólkemlestiriwde binar yamasa integrativ sabaq, ıskerlik yamasa rolli oyın, evristik sáwbetten paydalanıw usınıs etiledi. Usı jaǵdayda tálim-tárbiya metodları qoyılǵan maqset menen álbette proporcional bolıwı kerek.[15]
Innovciyalıq sóz dizbegine bir qansha pedagog ilimpazlar ózleriniń hár qıylı fikirlarıni aytıp ótiwgen. Atap aytqanda, pedagogika tarawında ilimiy izertlewler alıp barǵan A. İ. Prigojin innovatsiya degende arnawlı bir social birlikke shólkem, xalıq, jámiyet, gruppaǵa jańa salıstırǵanda turhun elementlerdi kiritip baratuǵın maqsetke muwapıq ózgerislerdi tushinadi. Sonday eken innovciyalıq pedagogikalıq processtiń zárúrli strukturalıq bólegi bul shaxstıń óz-ózin basqarshi hám ózin ózi jóneltire alıwı esaplanadı. Onıń eń zárúrli baǵdarlarınan biri bolsa tálim alıwshınıń biliw iskerligin rawajlandırıwǵa jóneltiriledi.
Zamanagóy tálim texnologiyalar oqıwshılardı iyelep atırǵan bilim, hám jeke pazıyletlerin ızlep tabıwǵa, ǵárezsiz úyrenıwge, óz pikirlerin bayan etiwge múmkinshilik beredi. Bul processda oqıtıwshı - oqıwshı shaxsınıń qáliplesiwi, rawajlanıwına sharayat jaratıp, basqarıwshılıq, jóneltiruvchilik funksiyaların atqaradı. Tálim texnologiyalarına aktual mashqala retinde itibar berilip atırǵanlıǵınıń sebepleri:
- birinshiden, oqıwshı shaxsın rawajlandırıw múmkinshilikleriniń keńligi;
- ekinshiden, pedagogikalıq processge sistemalı iskerlik jantasıwın keń engiziw múmkinshiligin beriw;
- úshinshiden, oqıtıwshı pedagogikalıq processtiń maqsetinnen baslap, alınǵan nátiyjeni qadaǵalaw etip, bahalawge shekem hám zárúr jaǵdaylarda kerekli usınıslar kirgiziwge shekem bolǵan basqıshlardı óz ishine aladı ;
- tórtinshiden, aktivlestiriw faktorlarına tiykarlanǵanlıǵı sebepli názerde tutılǵan maqsetke jaqın nátiyje alıw imkaniyatın beredi.
Joqarıda atap ótilgenlerge kóre “Pedagogikalıq (tálim) texnologiya” (sı) - tálim-tárbiya hám shaxstı rawajlandırıw proceslerin maqul túsetuǵınlıǵı maqsetinde insane hám texnika imkaniyatları hám de olardıń óz-ara tásirin esapqa alıp oqıwshılarda bilim, hám unamlı jeke pazıyletlerdi qáliplestiriw hám rawajlandırıwdı názerde tutatuǵın proektlestiriw, qollanıw (ámelge asırıw ), nátiyjelerdi maqset penen salıstırıwlar kerekli duzetiwlerdi kirgiziw basqıshların ózinde sáwlelengen sistema bolıp tabıladı.
X. Áwliyequlov joqarıda atap ótilgen tálim texnologiyaları mánisi hám mazmunın sızılma formasında ańlatıwǵa háreket etken. Biz onıń jumısınan birpara taxta keltiriw menen shegaralanamız. Avtor usınıs etken bul hám basqa kóp sanlı sızılmalardan kórgezbeli materiallar retinde paydalanıp shınıǵıwlar ótkeriw arqalı nátiyjelililikti támiyinlew múmkin.
N. Sayidahmedovtıń Ǵárezsiz respublikamız bilimlendiriw tarawındaǵı όzgerisler tálim-tárbiyanıń nátiyjeli faktorlarınan keń kólemde paydalanıw, bul process urıs qatnasıwshısıları arasında sanalı sheriklik munasábetlerin jolǵa qoyıw, oqıwshılardıń jeke qásiyetleri hám milliy mentalitetin esapqa alıwdı talap etedi. Bul iygilikli jumısqa respublikamız ilimpazları hám ámeliyatshıları da bahalı qudıretli óz úleslerin qosıp atırl.
N. N. Azizxójayevanıń “Pedagogikalıq texnologiya hám pedagogikalıq uqıp” (barlıq qánigelik magistratura qániygeligi ushın oqıw qóllanba ). atlı jumısında mashqalalı oqıtıw texnologiyası, oyın texnologiyası, sın pikirlewdi rawajlantıratuǵın metodlar, avtorlıq texnologiyası, shaxsqa itibar qaratıw tiykarındaǵı pedagogikalıq texnologiya, oqıtıwdı intensifikasiyalash yamasa jedellestiriw texnologiyası, oqıw procesinin nátiyjeli basqarıw hám shólkemlestiriw tiykarındaǵı pedagogikalıq texnologiyalar, oqıtıwdı differensiallashtirish, oqıtıwdı individuallastırıw texnologiyası, programmalastırıwtirilgan oqıtıw texnologiyası sıyaqlılar kórsetilgen.
Solay ekenin aytıw kerek, tálim-tárbiya processinde shaxstıń jedel rawajlanıwı, materiallıq hám ruwxıy qádiriyatlardı ózlestiriwi tek onıń jeke iskerligi arqalı ámelge asadı. Eger oqıwshı óziniń oqıw -biliw iskerligi mánisin ańlap yetmasa, barlıq minez-qulqları sırtqı qısıw nátiyjesinde ámelge asırılsa, ózlestirgen bilimleri rásmiy xarakterge iye boladı. Bunnan shaxs rawajlanıwda genetika, tálim tárbiya, ortalıq menen birge jeke iskerligi úlken áhmiyetke iye bolıwı kelip shıǵadı. Shaxs iskerligi onıń ishki dúnyası, oylawı keshinmaları, dıqqatı, qıyalı, sezimi menen tıǵız baylanıslı. Oqıtıwshınıń uqıbı oqıw materialın pedagogikalıq qayta islep, oqıwshıda oǵan salıstırǵanda sanalı munasábet payda etetuǵın jaǵdayda jetkiziwden ibarat. Sebebi shaxs -motiv, sezim, jeke pikir hám minez-qulqlar jardeminde kórinetuǵın boladı. Sonday eken, aktiv tálim oqıwshı oqıw -biliw iskerligin sanalı shólkemlestiriw menen tıǵız baylanıslı bolıp, mashqalalı izertlew, izertlewshilik, dialogik hám poliologik baylanıs hám munasábetlerdi talap etiledi. Bul ideyalar búgingi kúnde de óz aktuallıǵın saqlap qalǵan hám jetkilikli dárejede izertlew etilmegen, aktual pedagogikalıq mashqala retinde tán alıw etiledi.[14]
Pedagogikalıq texnologiya túrlerin tańlaw - qáliplestiriliwi názerde tutılǵan bilim, jeke pazıyletler, shınıǵıwlardıń shólkemlestirilgen forması, qollanilayotgan metodlar, qurallar hám sol sıyaqlı kóplegen faktorlarǵa baylanıslı. Mısalı, oqıwshılarda dóretiwshilik oylawdı rawajlandırıw, oqıw materialına salıstırǵanda sın kózqarastan jaqınlaw ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw hám de oqıw -biliw xızmetlerin shólkemlestiriwde integrativ sabaq, ıskerlik yamasa rolli oyın, evristik sáwbetten paydalanıw usınıs etiledi. Usı jaǵdayda tálim-tárbiya metodları qoyılǵan maqset menen álbette proporcional bolıwı kerek.
Juwmaq ornında sonı bildiriw múmkin, pedagogikalıq procesi (tálim texnologiyaları)na qoyılǵan tiykarǵı talap artıqsha (psixologiyalıq sezim hám fizikalıq) zorıǵıw kúshleri, waqıt, aqsha sarp etiw etpegen halda joqarı (sapa hám nátiyjelililik) nátiyjelerine erisiwden ibarat. Sol orında pedagogikalıq process ol jaǵdayda qatnasıw etiwshi subektlerge tikkeley baylanıslı bolıp, ol qanday shólkemlestirilip, ótkeriliwinen qaramastan tómendegilerdi támiyinlewdi názerde tutadı:
- pedagogikalıq process natiyjeliligi hám sapasın asırıw;
-pedagogikalıq process qatnasıwshıları arasında sanalı baylanıs hám munasábetlerdi qarar taptırıw;
- oqıwshılar tárepinen bilim, hám jeke pazıyletlerdi hár tárepleme jetilisken ózlestirilishini támiyinlew;
- oqıwshılarda sanalı aktiv, ǵárezsiz, dóretiwshilik pikirlew hám minez-qulqlardı orınlaw kónlikpelerin qáliplestiriw;
- oqıwshılardıń óz múmkinshiliklerin ámelge shıǵarıwı ushın shárt-shárayatlar jaratıw;
- demokratiyalıq hám adamgershilik ideyalarına ámel qılıw sıyaqlılar.

1-keste
B/B/B jadvalı

Bilaemen	Biliwdi qáleymen	Bilip aldım
1. 2. 3. 4. 5. 6.	1. 2. 3. 4. 5. 6.	1. 2. 3. 4. 5. 6.

Bes minutlıq esse”
Jazba tapsırmanıń bul túrinde studentlerden tómendegi eki tapsırmanı orınlaw : usı tema boyınsha olar nelerdi úyrengenliklerın ǵárezsiz bayanlaw hám juwabın alalmaǵan bir soraw beriw soraladı.
1-mashqalalı soraw
“Innovatsiya” túsinigi biliwden maqset nede? Innovatsiyanıń kasiplik tálim degi ornı neden ibarat?
2-mashqalalı soraw
Kásip-óner táliminde innovciyalıq jantasıwdıń ayriqsha tárepleri nede? Anıqlama berb beriń? Anıqlama beriw processinde anıq mısallar keltiriń?
Standart bolmaǵan test tapsırmaları
Oqıwshılardıń blum taksonomiyası boyınsha biliw oqıw maqsetine eriskenligin baqlawda olar tárepinen arnawlı bir tema boyınsha maǵlıwmat hám informaciyalardı ózlestirgenlik dárejesin anıqlaw maqsetke muwapıq. Onıń ushın student tema boyınsha ob'ektlerdi anıqlawı, olarǵa tarif beriwi, maǵlıwmatlardı qayta islewleri, óz pikirin bayanlawı, arnawlı bir process, ob'ekt yamasa waqıyanıń mánisin túsindiriwi, usı process, ob'ekt yamasa waqıyanıń ayriqsha qásiyetlerin ajıratıp kórsetiwi kerek boladı.
Bul pikirlerdi standart oqıw hám test tapsırması menen ámelge asırıp bolmaydı, biliw oqıw maqsetine erisilgenlik dárejesin anıqlawda tómendegi súwretli hám kóp juwaplı standart bolmaǵan testlerden paydalanıw usınıs etiledi.
Usı test tapsırmaları oqıwshılardıń ózlestirgen tekǵana bilimlerin bálki ob'ekt jáne onıń bólimlerin tanıw, ayriqsha qásiyetlerin anıqlaw kónlikpelerin baqlaw hám bahalaw procesin shın hám odilana ámelge asırıw imkaniyatın beredi.
Kompyuter test tapsırmaları oqıwshılardıń bilim dárejelerin oqıtıwshı járdemisiz bahalaw imkaniyatın beredi. Bunnan tısqarı bul testler járdeminde óz-ózin testten ótkerip, temalardı ózlestiriwdegi kemshiliklerdi anıqlaw múmkin. Test tapsırmalarınıń ámeliy qımbatı sonnan ibarat, zergerlikte testlerden paydalanıwda oqıwshılardıń zergerlik pánin úyrenıwge bolǵan umtılıwları artıp, olardıń ámeliy kónlikpesi asadı.