Mixail baxtin romanda zamon va xronotop shakllari

ТЕЛБА, АЙЁР ВА МАСХАРА ОБРАЗЛАРИ

М.Бахтин раблеёна хронотоп тадқиқига ўтишдан олдин яна бир масала устида тўхталишга зарурат сезади. Бу ўрта асрдан кейинги давр романи хронотопида фаол “фош этувчи” ролини ўйнаган телба, айёр ва масхара образларидир. Ушбу мослашувчан ва яшовчан образлар генезиси, олимнинг кузатишича, энг қадимги давр халқ ижодиёти намуналарида ҳам бор эди. Аммо уларнинг бевосита романга кўчиши ўрта аср Йевропа халқлари майдон teaтрларида ижро этилиб келган фаблио, шванк ва фарслар билан боғланади.

Бу жанрлар таркибида майдонга келган образлар жамиятдаги очиқ-ошкора танқид этиш қийин бўлган иллатларга қарши курашувчи ўзига хос восита вазифасини бажаради: “Уларни фош этувчи куч сифатида (қишлоқи, шаҳарлик этикдўз шогирди, ёш бутхона роҳиби, умуман, турли тоифадаги дайдилар образидаги) айёрнинг ҳушёрлиги, қувноқлиги, фаҳм-фаросати, масхаранинг муқаллидона мазахлари, телбанинг содда анқовликлари қарши қўйилади.

ТЕЛБА, АЙЁР ВА МАСХАРА ОБРАЗЛАРИ

Og‘ir va zim-ziyo yolg‘onga firibgarona quvnoq yolg‘onlar, g‘arazu riyokorliklarga telbaning beg‘araz soddaligi, anqovligi va barcha majburiyatlar, yolg‘onlarga masxaraning fosh etuvchi harakatlari ters turadi”. Ayni obrazlarning romanga ko‘chishi maishiy turmush, ijtimoiy hayot yoki alohida odamlarga xos illatlarni parodiyaviy kulgi vositasida fosh etish modusining yozuvchilar tomonidan ishlab chiqilishi natijasida amalga oshdi.

Servantes, Rable, Lorens Stern, Grimmelshauzen, Volter, Smollet, Filding va boshqa ko‘plab keyingi davr ijodkorlari nasrida bu uch obrazning biri yoki har uchalasi uchrashini kuzatish mumkin.

РАБЛЕЁНА ХРОНОТОП ТАДҚИҚИ

М.Бахтин раблеёна хронотоп тадқиқига ўтишдан олдин яна бир масала устида тўхталишга зарурат сезади. Бу ўрта асрдан кейинги давр романи хронотопида фаол “фош этувчи” ролини ўйнаган телба, айёр ва масхара образларидир. Ушбу мослашувчан ва яшовчан образлар генезиси, олимнинг кузатишича, энг қадимги давр халқ ижодиёти намуналарида ҳам бор эди. Аммо уларнинг бевосита романга кўчиши ўрта аср Йевропа халқлари майдон teaтрларида ижро этилиб келган фаблио, шванк ва фарслар билан боғланади.